”Fitna” vertoont geen beelden die voor moslims blasfemisch zijn; in ieder geval niet voor Nederlandse moslims. Islamitische organisaties reageren opgelucht. Wilders kwetst wel, maar drijft niet de spot met zaken die voor moslims heilig zijn.De film eindigt met de ontploffing van de bom op het hoofd van Mohammed. Dat is op het randje. Wilders gebruikt een van de Deense spotprenten, die wereldwijd tot protesten leidden. In cartoons wordt soms ook vreselijke gespot met de heiligste elementen van het christelijke geloof. In dat perspectief vallen de Deense cartoons eigenlijk best mee. Maar als die tot zulke heftige reacties konden leiden, kan het vuur na de vertoning van ”Fitna” wellicht weer oplaaien. Wilders heeft zich ingedekt door te verklaren dat niet het hoofd van de profeet ontploft, maar dat de getoonde bliksemschicht suggereert dat „Mohammed tot een hoop gedonder en bliksem in de westerse wereld leidt.” Of die boodschap goed overkomt, is zeer de vraag.

De film valt dan misschien mee, de vertoonde beelden zijn wel schokkend. Het blijft aangrijpend om mensen uit het vuur van de Twin Towers te zien springen, hun dood tegemoet. Om over het triomfantelijk tentoonstellen van een afgehakt hoofd maar te zwijgen. De film is niet geschikt voor kinderen.

Schokkend is ook het diepgewortelde antisemitisme in de Arabische wereld: kleuters die Joden voor apen en zwijnen uitmaken en spandoeken met ”God bless Hitler”. Het meest schokkend is eigenlijk dat Wilders allemaal bestaand beeldmateriaal gebruikt heeft. Het is ongelooflijk wat er momenteel allemaal plaatsvindt in de Arabische wereld. Daar mag niemand de ogen voor sluiten.

Gruweldaden
De film wekt echter ten onrechte de suggestie dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen teksten uit de Koran en het getoonde geweld. Premier Balkenende verklaarde meteen dat in ”Fitna” ten onrechte de islam gelijkgesteld wordt stelt met het plegen van gruweldaden. Daarmee plakt Wilders alle moslims in Nederland een gewelddadig etiket op. Heeft dat zin? Het is niet denkbeeldig dat hij door zijn optreden moslimjongeren in de handen van extremisten drijft.

Voor orthodoxe christenen geeft de presentatie van ”Fitna” genoeg stof tot bezinning. Is een frontale aanval op moslims geoorloofd? Er is een wezenlijk verschil tussen islam en christendom; een verschil van leven en dood. Dat is overigens ook volgens de islam het geval.

Joden en christenen worden in islamitische landen getolereerd, maar een moslim kan geen christen worden. „Iemand die zich bekeert tot het christendom verdient de doodstraf…”, zo wordt in de film geciteerd. Maar op welke manier moet het verschil aan de orde gesteld worden? Door een schokeffect of door een dialoog?

Mag je de islam wel over de hekel halen? Het is verleidelijk om die vraag in een reflex ontkennend te beantwoorden. De toon van Wilders lijkt haaks te staan staat op de liefde voor de naaste. Toch is er ook wel wat voor te zeggen. Niet omdat vrijheid van meningsuiting vrijheid om te kwetsen betekent, maar wel omdat choqueren soms heilzaam kan werken.

De oudtestamentische profeten doen uitspraken die kwetsend zijn voor de religieuze gevoelens van hun hoorders. Zo kwetsend dat zij ervoor in de gevangenis worden opgesloten. Elia gebruikt op de Karmel het wapen van de spot. Zijn dialogen altijd zinvol? Soms wordt er eindeloos gepraat over niets. Een dialoog met de duivel is spotten met God.

Als Wilders mensen wil wakker schudden voor het gewelddadige fundamentalisme kunnen spot en schok legitiem zijn. Het probleem is echter dat hij inspeelt op gevoelens van angst bij de Nederlandse bevolking. Hij richt zich wel tot de moslims met een oproep om teksten uit de Koran te schrappen, maar over de hoofden van de moslims heen spreekt hij vooral zijn eigen ontevreden achterban aan. De film dient zo vooral de promotie van het fenomeen Wilders.

Over één kam
Orthodoxe christenen moeten ook niet vergeten dat zij in de seculiere cultuur over één kam geschoren worden met moslims. Het wordt steeds moeilijker om het verschil uit te leggen. Dat mag christenen extra voorzichtig maken om de film te omarmen.

Het is met enige fantasie niet onmogelijk om een vergelijkbare film te maken over refo’s, uiteraard zonder extremistisch geweld, maar wel met een paar pakkende citaten over homoseksualiteit. „Overspelig zijn of homo zijn… de islam vindt zoiets een misdaad”, zo zegt een moslim in ”Fitna”. Christenen zullen het woord misdaad vermijden, maar zien wel -net als moslims- seksuele relaties buiten het huwelijk tussen man en vrouw als zonde. Daarvoor is in de huidige cultuur geen enkel begrip.

Wilders verbindt aan de schokkende beelden teksten uit de Koran. Iemand hoeft geen schriftgeleerde te zijn om te concluderen dat hij die uit hun verband rukt. Hier zit het zwakke punt van de film.

In de eerste Korantekst (Soera 8:60) klinkt een oproep om „de vijand van God en uw vijand” af te schrikken of vrees aan te jagen. Wilders gebruikt bewust de moderne term ”terroriseren” gekoppeld aan beelden van de aanslag op het World Trade Center in New York. Bovendien zegt het volgende vers in de Koran: „En als zij tot vrede neigen, neigt u er dan ook toe.”

Bij het verdraaien van teksten is niemand gebaat. Het zou trouwens ook niet moeilijk zijn om een soortgelijke collage van Bijbelteksten te maken. Wat te denken van de woorden van de Heidelbergse Catechismus dat „God al zijn en mijn vijanden in de eeuwige verdoemenis zal werpen.” Dat is uiteraard geen haat zaaiende tekst, maar een verwijzing naar het laatste oordeel van Hem die eenmaal recht zal spreken over beulen en slachtoffers. Teksten mogen niet losgeweekt worden uit hun context.

Leesregel
Het zwakke punt in de film is tegelijk het zwakke punt van de islam. De islam is een godsdienst zonder hermeneutiek, dat wil zeggen dat er geen traditie is waarin de teksten vertolkt en toegepast worden. De enige leesregel lijkt een zo letterlijk mogelijke toepassing van de wetsteksten. Dat maakt de islam als godsdienst kwetsbaar voor extremisten die zeggen: „Het staat er toch.”

In het christendom -en in het Jodendom- worden de wetsteksten van Mozes niet geschrapt maar geïnterpreteerd in een nieuw perspectief. Voor christenen is de wet niet afgeschaft maar vervuld. Er is een onderscheid tussen morele, ceremoniële en burgerlijke wetten en soms heeft een gebod verschillende aspecten. Het lijkt wel alsof in de islam het instrumentarium ontbreekt om zo met teksten om te gaan.

”Fitna” stelt reformatorische christenen ook voor de vraag hoe zij de islam en de moslims zien. Velen vinden dat Wilders gelijk heeft in zijn verbinding tussen islam en geweld. In reformatorische kring leeft angst voor de islam. Xenofobie die leidt tot discriminatie en haat moet bestreden worden.

De houding van een christen wordt niet door angst, maar door liefde bepaald. Liefde kan ook heel scherp zijn. De islam is een valse godsdienst; niet in de zin van gemeen, maar als vervalsing en verdraaiing van de waarheid.

Moslims zoeken de ene ware God, maar Hij blijft voor hen de grote Onbekende. De islam is net als alle andere religies -inclusief vele vormen van christendom- een tasten van blinden. In hun valse godsdienst houden de heidenen echter de waarheid in ongerechtigheid ten onder, (Rom. 1:18). De algemene openbaring maakt de zonde des te erger. Niemand is te verontschuldigen. Er is in de islam een notie van de eeuwige kracht en goddelijkheid van de Allerhoogste, maar er is geen weg naar het Vaderhart, omdat er geen Middelaar is. Wat erg dat moslims de God die zij in zekere zin kennen niet als God verheerlijken. Overigens kan dat ook voor reformatorische christenen gelden.

Godheid
Het grote verschil tussen christendom en islam is vooral de Godheid van de Mens Christus en daaraan gekoppeld natuurlijk de belijdenis van de drie-enige God. De islam loochent dat het eeuwige Woord van God vlees geworden is. Daarmee is de islam een uitgesproken antichristelijke macht. Alle geest die niet belijdt dat Jezus Christus in het vlees gekomen is, is niet uit God, maar is de geest van de antichrist, (1 Joh. 4:3).

Dat betekent niet dat moslims per se vijandig staan tegenover christenen. Veel moslims kiezen voor protestants-christelijk onderwijs. Het betekent echter wel dat de kloof tussen islam en christendom des te dieper is. De verwantschap vormt een belemmering voor bekering. Moslims zien het christendom als een onderontwikkelde vorm van islam en veronderstellen dat christenen in dezelfde God geloven, al doen zij dat niet op de juiste manier.

”Anti” betekent niet alleen ”tegen”, maar ook: in plaats van. De islam is in letterlijke zin een antichristelijke macht. In gebieden waar de vroege kerk gebloeid heeft, zoals Klein-Azië en Noord-Afrika, overheerst nu de islam. Dit zou ook in het postchristelijke Westen kunnen gebeuren, al is momenteel het seculiere antichristelijke denken een grotere bedreiging.

Aan het eind van de film wordt een bladzijde van de Koran vastgepakt, waarna het geluid van scheurend papier is te horen. Om de schijn van heiligschennis te vermijden, verklaart Wilders dat het om een pagina uit een telefoonboek gaat. Vermoedelijk had hij net zo veilig een Nederlandse Koran kunnen gebruiken. Alleen de Arabische tekst is voor moslims heilig. De Koran mag niet vertaald worden.

Dat is de essentie van het probleem, een boek dat niet vertaald mag worden moet wel tot misverstanden leiden. De Bijbel eist geen blinde onderwerping aan een absolute overheersing, maar is gegeven om harten in te winnen voor de liefde van God in Christus.