Huisafval gooi je in de kruipruimte
Waar tot de jaren negentig de Nederlander per jaar een vast bedrag betaalde voor zijn huisvuil, voeren alle gemeenten tegenwoordig hun eigen beleid. De ene gemeente werkt nog met de afvalstoffenheffing van oudsher, een andere gemeente hanteert het diftarsysteem: de vervuiler betaalt. Met alle mogelijke varianten die daarbinnen weer bestaan. De overheid wil met deze aanpak mensen stimuleren hun afval beter te scheiden en minder aan te bieden. De kosten die mensen maken voor hun afval verschillen echter per gemeente enorm. Dat levert onder burgers veel irritatie op. En ratten.
Verschillende keren moest plaagdierbestrijder H. Hylkema uit Apeldoorn dit jaar uitrukken om ratten te doden en te verjagen. Ze ravotten in kruipruimtes, in kelders en zelfs in woonkamers. Niet omdat de rat anno 2008 een sterke voorkeur heeft voor deze huiselijke vertrekken, maar omdat sommige mensen nogal moeite hebben met diftar, is zijn ervaring.Ze vinden de tarieven die ze voor hun huisvuil moeten betalen waarschijnlijk te hoog, denkt de plaagdierbestrijder. In Apeldoorn betaalt de burger namelijk per lediging van de kliko, die door een chip geregistreerd wordt.
Mensen die hun huisvuil daarom opsparen, om het vervolgens gratis te dumpen in een container op hun werk of op een stortplaats, ondervinden vaak overlast van ratten. Hylkema: „Als al die troep in een kruipruimte onder een rijtjeshuis ligt, kruipen die ratten onder het hele blok door.”
Alle succesverhalen van beleidsmakers en politici ten spijt, merkt Hylkema dat het diftarnet veel mazen kent. En de mensen weten er wel doorheen te kruipen, constateert hij. Wat hij omschrijft als „creatief gedrag” merken politie en gemeente echter aan als fraude. De burgers ontlopen immers verplichte heffingen en belastingen op hun afval door hun afval niet binnen de eigen gemeentegrenzen aan te bieden.
Het probleem doet zich niet op grote schaal voor, althans niet in Apeldoorn, zegt een woordvoerder van die gemeente. Dat mensen de zaak flessen is hem wel bekend, maar hij denkt dat het om een relatief klein clubje gaat. De gemeente kijkt momenteel naar maatregelen om fraude te bestrijden. „Want dat het diftarsysteem waterdicht is, zul je mij niet horen zeggen”, aldus de woordvoerder.
Voor hoogbouwbewoners geldt in diftargemeenten doorgaans een alternatief huisvuilsysteem. In grote ondergrondse containers kunnen de mensen met een pasje hun afvalzakken dumpen. De container registreert elke zak die erin wordt gegooid. Volgens woordvoerders van verschillende gemeenten, zoals Apeldoorn, Barendrecht en Veenendaal, zijn deze containers nogal fraudegevoelig. Mensen zouden veel zakken tegelijk dumpen, terwijl de container er maar eentje telt.
Directeur Walter Hillegehekken van Diftar BV, een grote leverancier voor de elektronica in diftarcontainers, zegt dat fraude op zijn containers onmogelijk is. „Ons systeem is waterdicht.” Wel constateert hij dat andere leveranciers minder nauw kijken naar fraudebestendigheid van hun apparatuur.
Afvaltoerisme is een fenomeen dat volgens hem niet onderschat moet worden. Bij invoering van het diftarsysteem is er vanuit de gemeente veel te weinig begeleiding, vindt hij. „Veel mensen denken bij de introductie van diftar: Oh, oh, nu moet ik gaan betalen voor m’n afval! Maar dat deden ze altijd al via de afvalstoffenheffing. Het verschijnsel ”afvaltoerist” kom ik in veel gemeenten tegen.” Hillegehekken hoorde van een man die in Meppel met een kar achter zijn auto afval ophaalt bij bedrijven. „Hij doet dat voor de helft van het diftartarief dat in de gemeente geldt, dus dat is goede business voor hem.”
De directeur vindt dat er een landelijk afvalbeleid moet komen. „Gemeenten hebben nu veel te veel vrijheid. En dat leidt tot lokale problemen.”
Dat erkennen ook sommige gemeenten. Een woordvoerder van de Zuid-Hollandse diftargemeente Zoeterwoude zegt dat het systeem over het algemeen goed werkt. Wel zijn er van de 3800 huishoudens in totaal ongeveer 170 die hun afval nooit aanbieden. De gemeente onderzoekt momenteel waar het afval dan wél blijft. De woordvoerder sluit niet uit dat het in naburige gemeenten wordt gedumpt waar het diftarsysteem niet is ingevoerd. „Het systeem is natuurlijk kwetsbaar. Er gaat af en toe wel wat fout, ja”, aldus de zegsman.
In Urk, dat in tegenstelling tot de omringende gemeente Noordoostpolder het diftarsysteem heeft ingevoerd, levert de praktijk tot nu toe geen problemen op, zegt een beleidsmedewerker. Er is wel regelmatig contact met Noordoostpolder om te bekijken of er Urkers zijn die hun vuil daar dumpen. Cijfers zijn niet beschikbaar, meldt de woordvoerder.
Veenendaal gaat voorlopig bewust niet over op diftar. Volgens een persvoorlichter kent het systeem „naast ogenschijnlijke voordelen vooral veel nadelen.” Omdat de stad veel hoogbouw heeft, zou de gemeente veel geld moeten investeren in een inzamelingssysteem voor die specifieke gebouwen. De gemeente is niet echt gecharmeerd van het Nederlandse afvalbeleid: „De vrijheid van gemeenten om afval in te zamelen is eigenlijk een grote valkuil. Er moet landelijk beleid zijn.”
Verantwoordelijk voor zo’n landelijk beleid is het ministerie van VROM. Dat valt geen laksheid te verwijten, vindt woordvoerster Joyce Veekman. „De verantwoordelijkheid ligt eenvoudigweg niet bij ons, maar bij de gemeenten zelf.” Een landelijk beleid is volgens Veekman helemaal niet zo praktisch. „Op een minuscuul gebied als afvalinzameling verschillen gemeenten onderling zo zeer van elkaar, dat het Rijk zich daar beter niet mee kan bemoeien. Gemeenten kunnen zelf veel beter inschatten welk afvalbeleid voor hen het meest praktisch is.” Ook afvaltoerisme, een probleem dat juist de gemeentegrenzen overstijgt, valt volgens VROM onder verantwoording van de lokale overheden. Het ministerie onderneemt dan ook geen stappen om de problematiek het hoofd te bieden.
SGP’er E. Dijkgraaf, die in zijn proefschrift ”Regulering van de Nederlandse afvalmarkt” (2004) het Nederlandse huisvuilbeleid uitpluist en kritiseert, ziet het liefst heel Nederland aan de diftar. Hij bestrijdt de bezwaren van diftarafkerigen. Enkele van hun bedenkingen. Diftar is niet solidair. Een gezin met een babydrieling (veel pampers) betaalt meer dan een even groot gezin met oudere kinderen.
„Er is heel gemakkelijk een mouw te passen aan gezinssituaties. Je kunt simpelweg een vrijstelling geven voor een normale hoeveelheid afval per kind. Natuurlijk zal de een verhoudingsgewijs meer betalen dan de ander, maar alleen als je meer afval produceert dan een ander met dezelfde gezinssamenstelling.”
Niet-diftargemeenten kampen met een overvloed aan afval, omdat mensen uit naburige diftargemeenten hun afval daar gratis storten.
„Onzin. Uit de cijfers kan ik het in ieder geval niet opmaken. Smeuïge krantenberichten wekken inderdaad de suggestie dat het op grote schaal gebeurt. In een gemeente die net diftar heeft ingevoerd, experimenteren mensen wel een beetje, maar dat is snel over. Een geknapte vuilniszak in de kofferbak bijvoorbeeld is voor velen een reden om hun afval voortaan netjes volgens de diftarsystematiek aan te bieden.”
Er moet landelijk afvalbeleid komen. De verschillen in kosten per gemeente zijn nu veel te groot.
„Helemaal mee eens. Het is ook een van de conclusies uit mijn proefschrift. Het bespaart overheid en burger miljoenen euro’s en de hoeveelheid afval kan drastisch worden teruggebracht. Ik verbaas me daarom over de laksheid van het ministerie van VROM. Het kent de voordelen, maar gaat niet tot actie over.”
Actiegroep Diftar in Apeldoorn moet niets hebben van de nieuwe afvalinzameling. „Ze maken Nederland er alleen maar smeriger mee”, denkt woordvoerder Bertus Nijhof. Hij weerlegt enkele stellingen van diftaraanhangers.
Problemen rond diftar zijn niet te wijten aan het systeem zelf, maar aan hoe mensen ermee omgaan.
„Nee hoor, er zitten veel hiaten in het diftarsysteem. Waarom zou het anders zo fout lopen? De burgemeester heeft al erkend dat Apeldoorn verrommelt sinds de invoering van diftar in 2004. Neem het volumesysteem: mensen gooien hun afval bij elkaar in de kliko. Kijk naar het frequentiesysteem: mensen sparen hun afval op en dumpen dat bij een gemeente zonder diftar. Er klopt helemaal niks van.”
Bij een afvalstoffenheffing betalen grote vervuilers evenveel als kleine vervuilers.
„Dat is niet waar. Er is altijd onderscheid gemaakt tussen een-, twee- en meerpersoonshuishoudens. Dat is ook een vorm van differentiatie, maar wel een eerlijke en eentje die in de praktijk werkt. Daar heb ik niets op tegen.”
Zonder diftar worden mensen niet geprikkeld om zuinig te zijn met afval.
„Worden ze dat mét een diftarsysteem dan wel? Hier in Apeldoorn gooien veel mensen hun gft-afval bij het restafval. Dat is zeer milieuonvriendelijk. Als bestuurders al die problemen voor hun ogen zien gebeuren, moeten ze toch gewoon stoppen met diftar. Bovendien legt de overheid de verantwoordelijkheid volledig bij de burger. Producenten van levensmiddelen kunnen natuurlijk ook milieuvriendelijker gaan verpakken.”
