„Dit project werkt echt verslavend”, zegt De Leeuwe. „Soms droom ik er zelfs over, en word ik wakker met allerlei Talmoedische discussies in mijn hoofd.”De orthodox-joodse bedrijfsarts, die momenteel geen vast werk heeft, begon twee jaar geleden met het geven van Talmoedlessen aan geïnteresseerden. Elke zondagavond volgen zeven, acht joodse mensen uit Leeuwarden zijn lessen. „Maar er zit bijvoorbeeld ook een dominee bij, die meer over het jodendom wil weten.”

„Op een gegeven moment merkte ik dat er behoefte aan was om de bladzijden uit de Talmoed die we met elkaar bespraken, thuis nog eens te kunnen nalezen, in het Nederlands. In die tijd overleed mijn vader, die jaren voorganger was geweest van de synagoge in Enschede, en ik wilde iets doen om zijn nagedachtenis in ere te houden. Ik dacht toen: Als ik nu de Talmoed eens ga vertalen, dan heb ik straks iets neergezet voor mijn vader.”

Het wordt de eerste vertaling van de Talmoed in het Nederlands. Een enorme klus. De Leeuwe loopt naar de boekenkast in de woonkamer. „De volledige Talmoed, in het Hebreeuws en Aramees, omvat een dikke 3 meter. Ga dus maar na.”

In totaal zal de Nederlandse vertaling honderd delen gaan omvatten. „Ik streef ernaar drie deeltjes per jaar te laten verschijnen.” Lachend: „Ik zal dus 88 jaar moeten worden, wil ik dit project zelf kunnen afronden.”

„Maar”, zegt De Leeuwe, „de Talmoed is zo boeiend. En de eerste reacties zijn zeer positief. In een week tijd zijn er al 200 exemplaren van het eerste deel verkocht.”

Wat maakt de Talmoed zo boeiend?
„Over alles wordt wel iets gezegd, over elk ding in het dagelijks leven heeft de Talmoed wel een mening. Dat maakt de Talmoed zeer actueel, als het gaat om abortus, euthanasie, maar ook om dierenwelzijn, of genetische manipulatie.”

De Babylonische Talmoed, die ontstond tijdens de Babylonische ballingschap, vormt het omvangrijkste commentaar op de Thora. Deze wordt ook verreweg het meest gebruikt. De Jeruzalemse variant, die dateert uit 70 na Christus, is minder groot, maar een stuk moeilijker, aldus De Leeuwe. „Men zegt dat naarmate de tijd van de verlossing, van de Messias, dichterbij komt, de Jeruzalemse Talmoed meer uitgelegd zal worden. Op dit moment merk ik wel dat de belangstelling voor de Jeruzalemse Talmoed toeneemt.”

Leidt u hieruit af dát de tijd van de verlossing naderbij komt?
„Wij geloven dat de Verlosser elk moment kan komen. Dat is een van de dertien geloofspunten van de joodse geleerde Maimonides. Maar wanneer, dat weten we niet. Zeker is wel dat in de tijd die eraan voorafgaat, het Joodse volk massaal zal terugkeren naar het land Israël, en dat er van Israël vrede zal uitstralen naar de rest van de wereld.”

„Wij zíjn, als gezin, van plan om deze zomer naar Israël te emigreren. Waar ik overigens zeker verder wil gaan met het vertalen van de Talmoed.

Iedere Jood wil uiteindelijk naar Israël, naar het Beloofde Land. Maar je moet wel de middelen hebben om daar een bestaan te kunnen opbouwen. En: Israël is mijn moederland, maar Nederland is mijn vaderland. Ik heb het hier goed, in Friesland. Je voelt je soms in een tweestromenland, zoals eens de joden in Babylon.”

Leiding
„Soms”, zegt De Leeuwe, „ervaar ik het wel heel duidelijk als de leiding van Ha Shem dat we nu naar Israël kunnen emigreren. Waarom kan ik bijvoorbeeld nergens meer een baan vinden? Natuurlijk, rationeel kun je zeggen: door mijn leeftijd. Maar ik geloof toch dat Hij ook dit vertaalproject op mijn weg heeft geplaatst.”

„Het joodse volk is gestraft vanwege zijn zonden, door de eerste ballingschap, en door de tweede - die nu al meer dan 2000 jaar duurt. Maar met het ontstaan van de staat Israël, in 1948, is het proces naar de verlossing wel naderbij gekomen. En die verlossing kán van de ene op de andere dag plaatsvinden, maar -vergelijk het met een geboorte- de barensweeën kunnen ook lang duren. Aan het einde der tijden zullen de Gog en de Magog, de zeventig volken, strijden tegen Israël.

Maar, heeft deze strijd op één moment plaats? Of moeten we hier denken aan Hitler, de oorlogen die Israël al heeft moeten voeren, Saddam Hussein, nu Iran? We weten het niet precies. Maar een teken van het einde der tijden is ook dat de kinderen tegen de ouders in opstand zullen komen, en dat er een geslacht opkomt van laag allooi. We zien dit om ons heen gebeuren.”

Nog even terugkomend op de vraag: Israël is, evenals Nederland trouwens, een volstrekt seculier land.
„In Israël is 80 procent van de inwoners seculier. Maar als puntje bij paaltje komt, zijn de meeste joden toch religieus. Ik denk dat je zelfs kunt zeggen dat het joodse volk nog nooit zo religieus is geweest als nu. En zeker, als joden maken we allemaal onze fouten. Maar we behoren toch tot één gemeenschap. En de Talmoed leert dat Gods compassie uiteindelijk verder gaat dan de grens van Zijn wet.

Met het vertalen van de Talmoed heeft De Leeuwe zeker geen missionair doel voor ogen, zegt hij. „De vertaling is allereerst bestemd voor de joodse mensen zelf. Maar als je ergens een lamp aansteekt, geniet iedereen van het licht. Laat mensen nooit de lijdensweg op zich nemen om jood te worden, met die 613 ge- en verboden. Als de wereld zich zou houden aan de zeven noachitische geboden, zou hij er al zo veel beter uitzien. Dán zul je al rechtvaardig zijn in Gods ogen.”

Christenen zullen dit laatste tegenspreken. Nooit zal een mens rechtvaardig zijn in Gods ogen dan in de éne Rechtvaardige, Jezus Christus.
„Op zich vind ik het mooi dat mensen zo denken. Maar Abraham was een rechtvaardig mens, en Mozes ook - en toen was Jezus er nog niet. Jezus Zelf was rechtvaardig, maar ook toen was er nog geen christendom. Als christenen zeggen dat je alleen zalig kunt worden door één Persoon, dan ben ik het daar niet mee eens. Dan zeg ik: Wij geloven niet in een Middelaar. Wij bidden rechtstreeks tot God. Dat is ook het kernpunt van verschil tussen jodendom en christendom.

Op sederavond herdenken wij de uittocht uit Egypte. Maar Mozes’ naam wordt op die avond niet genoemd. Waarom niet? Omdat het tijdens de uittocht uit Egypte niet ging om het werk van Mozes, maar om dat van de Heilige, geloofd zij Hij.”

Het eerste deel van de vertaalde Talmoed is voor 29,50 euro (excl. verzendkosten) verkrijgbaar bij de vertaler. Tel.nr. 06 14976346, e mail jacobdeleeuwe@gmail.com.

„Rabbi Jochanan zegt: Waarom wordt in Psalm 145 de pasoek die met de letter ”Nun” zou moeten beginnen, overgeslagen? Omdat deze letter een verwijzing bevat aan Israëls teloorgang door haar vijanden. Omdat er geschreven staat: „Zij is gevallen, zij zal niet weer opstaan, maagd Israël.” In het westen (Eretz Israël) legt men dit vers positief uit door dit als volgt te lezen: „Ze is gevallen, maar zal dit niet langer doen; sta op, maagd Israël.”

Rabbi Nachman Bar Jischak zei: Alhoewel David deze pasoek met de ”Nun” heeft weggelaten, kwam David Israël ondersteunen middels zijn profetische heilige geest want er staat geschreven in het volgende vers van Psalm 145 (bij de letter ”Samech”): „God steunt allen die vallen.””

Fragment uit deel 1 van de in het Nederlands vertaalde Babylonische talmoed.