Kritisch conservatieve houding kan jongeren het meest helpen
Als iemand zegt dat water nat is, roept dat voorspelbare reacties op in de zin van: „Ja, dat is toch logisch.” Met de uitspraak dat leven en veranderen bij elkaar horen, zeggen we ongeveer hetzelfde als ”water is nat”.
Als veranderingen zo onvervreemdbaar bij het mens-zijn behoren, is het opmerkelijk dat veel mensen zich inspannen om veel, zo niet alles, bij het oude te houden. Daaraan kun je zien dat ieder mens eigenlijk in meerdere of mindere mate conservatief is. Het bestaande is bekend. Ontwikkelingen daarentegen zijn toekomstgericht. Het is niet bekend waar die zullen eindigen. Dat geeft onzekerheid.Naast veranderingen die snel en abrupt plaatsvinden, zijn er die zich geleidelijk aan voltrekken. In de achterliggende maanden heb ik in deze rubriek over de vijf i’s geschreven, namelijk individualisering, intensivering, internationalisering, informatisering en informalisering. Dat zijn zogenaamde langetermijnontwikkelingen. Ze gaan niemand voorbij en hebben invloed op het individuele leven, het samenleven en de samenleving.
Er is een heel verschil tussen veranderingen die ontstaan ten gevolge van langetermijnontwikkelingen en zaken waar je voor of tegen kunt zijn. We zijn als christenen tegen abortus en we hebben bezwaren tegen de pornofilm ”Deep Throat”. Bij deze voorbeelden is een duidelijke scheidslijn te trekken. Je bent voor of tegen.
Bij langetermijnontwikkelingen is dat ingewikkelder. Omdat die als het ware sluipend gaan, is het moeilijker om daartegeninxxx te gaan. Ze maken namelijk deel uit van ons culturele een geestelijke klimaat, waarvan we zelf de invloed ook ondergaan. Concreet: niemand kan ontkennen dat de vijf i’s zijn of haar leven beïnvloeden. Die beïnvloeding brengt verandering met zich mee.
Volgen
Een belangrijke vraag is hoe we met die veranderingen omgaan. Er zijn drie manieren te onderscheiden. De eerste is: ze ’gewoon’ volgen. De veranderingen zitten nu eenmaal in de lucht en ontwikkeling hoort bij het leven. Dit doe-maar-niet-zo-moeilijk-model heeft veel aanhangers. Het sluit aan bij de tijdgeest. Een bekende politiek filosoof uit de negentiende eeuw schreef: „Niemand kan met succes strijden tegen de geest van zijn tijd en zijn land, en hoe machtig een man ook moge zijn, hij zal het moeilijk hebben zijn tijdgenoten deelgenoot te maken van gevoelens en ideeën die botsen met de algemene loop van hun hoop en hun wensen.” SGP-vertegenwoordigers en -bestuurders ervaren dit probleem vrijwel dagelijks.
Een heel andere benadering is die van de reactionairen. Zij willen terugkeren naar de oude situatie. Het verleden wordt als norm gezien. Allerlei ontwikkelingen ten spijt spant men zich in om het oude terug te krijgen. Overigens valt op dat nogal wat reactionairen hun strijd beperken tot een deel van het leven. Op het gebied van cultuur en ethiek kunnen ze reactionair zijn en strikte normen bepleiten. Tegelijkertijd maken ze zonder terughoudendheid gebruik van de verworvenheden van de moderne techniek of participeren ze in sociale netwerken met volledig geseculariseerde mensen.
Een ander punt dat bij het reactionaire standpunt opvalt, is dat sociale codes zo’n belangrijke rol spelen. Bepaalde codes functioneren als ijkpunt. Als die zichtbaar zijn, is het in orde. Zo’n ijkpunt kan televisiebezit zijn. Iedereen weet dat via dit medium veel wordt uitgezonden datxxx de toets van de Bijbel niet kan doorstaan. De bekende boeken van Andries Knevel zijn daar duidelijk over. Het is echter in onze kring geen uitzondering dat het met dit ijkpunt in orde is, maar dat allerlei populaire programma’s via internet worden bekeken. Onlangs hoorde ik dat nog tijdens een gesprek. Nee, geen televisie, maar ”Boer zoekt vrouw” is zo interessant, dat dit via internet achteraf wordt bekeken…
Kritisch conservatief
Over het doe-maar-niet-zo-moeilijk-model en het terug-naar-het-oude-model hoeft niet zo veel nagedacht te worden. Ze zijn duidelijk en overzichtelijk. Dat is anders met het derde model, dat ik ”kritisch conservatief” zou willen noemen. Dat zit tussen de twee andere modellen in. Het gaat daarbij om de vraag wat essentieel en dus onopgeefbaar is. Dat moet behouden worden. In dat opzicht moeten we conservatief zijn in de zin van ”het goede bewaren”. We hebben in onze traditie veel waardevols. We hoeven alleen maar te denken aan de Bijbel en de daarop gebaseerde gereformeerde belijdenis.
Ook op ethisch gebied zijn er veel punten die we niet op willen en mogen geven. Laten we daar vooral duidelijk over zijn. Dat geeft onze jongeren houvast. Tegelijkertijd zijn door de ingrijpende ontwikkelingen meningen bijgesteld. Het is daarbij van belang om kritisch na te gaan of en in hoeverre die onopgeefbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan vragen rondom vormen van medezeggenschap en mediagebruik in schoolverband.
Bij kritisch conservatief gaat het nadrukkelijk om de vraag hoe we in staat zijn de verbinding met onze jongeren in stand te houden. Ik realiseer me dat dit een zoektocht is die kwetsbaar maakt. Maar het is de moeite waard om die te maken, omdat het onze opdracht is jonge mensen voor te bereiden om met de Bijbel als uitgangspunt te functioneren in deze zeer dynamische samenleving.
De auteur is lid van het college van bestuur van het Hoornbeeck College en van het Van Lodensteincollege. Reageren aan scribent? goedbekeken@refdag.nl.
