Boeken zijn voorzien van auteursrecht. Dit geeft een uitgever het exclusieve recht om het boek commercieel uit te baten. Door dit monopolie in combinatie met gebrekkige concurrentie kan een uitgever voor schoolboeken vragen wat hij wil. Auteursrecht heeft tot doel het proces van publiceren te stimuleren, maar heeft een schaduwzijde die zelden belicht wordt. De vrijheid om de inhoud te delen en te veranderen wordt ontnomen.In contrast daarmee is de licentie van vrije (”open source”) software zo opgesteld dat het de vrijheid om het te delen en te veranderen juist garandeert en bevordert. In de softwaresector is het gebruik van dergelijke licenties de laatste jaren ronduit explosief gestegen. Het was dus wachten tot er een flinke vonk oversprong naar het geschreven woord en die kwam in de vorm van de inmiddels razend populaire en grootste encyclopedie ter wereld: Wikipedia.

Wie online een bladzijde van Wikipedia opent, zal onderaan kunnen lezen: „De tekst op Wikipedia is zonder enige vorm van garantie beschikbaar onder de GNU Free Documentation License.” De voorwaarden van de GFDL komen in het kort op het volgende neer:

Je mag de teksten kopiëren, zodat ze zo veel mogelijk mensen en instanties dienen.

Je mag de teksten veranderen, zodat zo veel mogelijk mensen meehelpen aan het verder ontwikkelen en vertalen.

Je mag de teksten verkopen, zodat er een bron van inkomsten ontstaat. Omdat je het ook mag kopiëren, zul je als uitgever flink moeten concurreren met toegevoegde waarde.

Je mag de licentie er niet afhalen. Daardoor heb jij niet alleen baat bij de schrijfsels van anderen, maar heeft iedereen ook baat bij jouw inspanningen.

Revolutie
Zou zo’n licentie niet geweldig zijn voor schoolboeken? Het succes van Wikipedia is het bewijs dat hetzelfde concept ook succesvol toepasbaar is op vrije schoolboeken en dat kan een ware revolutie in onderwijsland ontketenen. Dankzij de licentievoorwaarden kosten deze vrije schoolboeken de ouders niets.

De hamvraag is: waarom is er onder de GFDL wel een vrije encyclopedie, maar zijn er weinig vrije schoolboeken? Aan de belangrijkste voorwaarde is voldaan: er zijn genoeg belanghebbenden in de vorm van leerkrachten, leerlingen en ouders die op vrijwillige basis gemotiveerd zijn om te schrijven. Echter het schrijven van een boek is iets anders dan het schrijven van een artikel. Er is een digitale ontwikkelomgeving nodig die aan een aantal eisen moet voldoen:

Er moet een drempelloze en eenvoudige toegang zijn tot de leerstofdatabase via het net.

Zo’n systeem dient een beperkte organisatiestructuur met schrijvers en redacteuren te ondersteunen.

Er is een versiebeheersysteem nodig om ervoor te zorgen dat scholieren dezelfde versie van een boek gebruiken.

Een dergelijke omgeving opzetten vraagt om een relatief zeer beperkte investering, waarbij hulp van de overheid wenselijk is. Daarnaast is een campagne op scholen van belang om een ontwikkelgemeenschap te smeden.

Het probleem is dat de overheid geen enkele moeite doet de slordige 4000 euro onderwijsbelasting die een gezin per jaar betaalt beter te besteden of te beperken. In plaats daarvan staat het uitgeversgilde klaar om te cashen als ’gratis’ boeken straks een feit zijn en zeurt geen enkele ouder meer over de hoge prijs van het boekenfonds. We betalen gewoon weer een beetje extra belasting.

De auteur is voorzitter en oprichter van de Stichting Vrijschrift.org, een organisatie die zich hardmaakt voor vrije kennis en cultuur.