De gevolgen van een echtscheiding voor echtgenoten en eventuele kinderen zijn zo ingrijpend dat zich onontkoombaar de vraag opdringt of er niet alles aan gedaan moet worden om vastlopende huwelijken weer op gang te helpen. Het is niet vanzelfsprekend deze vraag hardop te stellen. De echtscheidingsprocedure is door de overheid vereenvoudigd en bovendien is de omschrijving van het huwelijk zover afgezwakt dat er nog maar weinig van bijbelse notities te ontdekken valt.

Toch zouden we ons van deze moderne opvattingen niets aan moeten trekken, maar op een positieve manier uitdragen wat een huwelijk wezenlijk inhoudt en dat het niet gemakkelijk gebroken mag worden. De (herkenbare) gevolgen die O’Neill opsomt (samengevat: negatieve emotionele, relationele, financiële en lichamelijke gevolgen voor echtgenoten en vooral ook voor kinderen) onderstrepen dit.

Voorleven
Sociaal-wetenschappelijk onderzoek is waardevol voor het concreet in kaart brengen van de gevolgen van echtscheiding. De gevolgen die O’Neill heeft beschreven werken veel langer door dan we denken. Bovendien blijkt uit onderzoek dat de gevolgen van een scheiding in het algemeen gesproken ingrijpender zijn dan het verlies van een man of vrouw door een overlijden. We moeten ons realiseren dat centrale noties van ons bestaan, zoals de vorming van geweten, identiteit en relaties, ’afgekeken’ worden van de manier waarop vader en moeder het doen. Trouw wordt geleerd door voorléven -niet door woorden- en van jongs af aan ingescherpt binnen het gezin.

Helaas geldt dit ook voor de negatieve factoren die de basis voor huwelijksproblemen vormen. Ik noem hierbij slechts: ontrouw, onvermogen om goede relaties aan te gaan en een ’blinde vlek’ rond de (foutieve) partnerkeuze. Ouders moeten doordrongen zijn van het feit dat hun voorleven grote invloed heeft op de vorming én de levensloop van hun kinderen.

Bijbels instituut
De door O’Neill genoemde gevolgen zijn zwaarwegend, maar niet doorslaggevend voor de houding van een christen tegenover echtscheiding. Bepalend is een bijbelse visie op het huwelijk. Die is niet vanzelfsprekend voor (jonge) burgers van een vrijwel geïndividualiseerde samenleving.

Het huwelijk is een instituut dat door de Heere zelf is ingesteld en dat -ook na de zondeval- de basisstructuur vormt voor een samenleving. Het huwelijksverbond en gezinsverband worden door God hoog gewaardeerd. Zij weerspiegelen iets van de verhouding tussen de hemelse Bruidegom en de aardse bruid. Bovendien vormen zij een beeld van Gods omgang met Zijn kinderen.

Ontrouw, scheiding en mishandeling worden veroordeeld. Zij tasten het huwelijk en het gezinsleven, en daarmee Gods ordening aan. Dat raakt Hem. Als we alléén vanuit sociaal-wetenschappelijk oogpunt spreken over echtscheiding en de gevolgen ervan, dan zien we deze zaken over het hoofd.

Integrale benadering
Het ontbreekt onder ons niet aan aandacht voor huwelijk en gezin. Er zijn allerlei initiatieven om jongeren en volwassenen toe te rusten voor taken in huwelijk, gezin en maatschappij. Ik noem slechts huwelijkscatechese, andere vormen van huwelijksvoorbereiding en bijeenkomsten rond opvoedingsondersteuning. Al deze zaken zijn nuttig, maar het ontbreekt aan een alomvattend concept dat allerlei initiatieven met elkaar in verband brengt en richting geeft.

Ik wil daarom als uitgangspunt formuleren dat het huwelijk vanuit bijbels perspectief een van de belangrijkste pijlers is voor een samenleving. Opofferen of uithollen van het huwelijk heeft op termijn tot gevolg dat een samenleving kerneenheden verliest waardoor stabiliteit en stevigheid verdwijnen. Zonder stenen kun je niet metselen. Gezien de fundamentele betekenis van het huwelijk is het gewenst dat er gedurende de hele levensloop -afgestemd op de levensfase- aandacht aan huwelijk en gezin besteed wordt.

Dit uitgangspunt kan functioneren als leidend principe voor een integrale benadering. Met andere woorden: hier hebben we een principe dat aangeeft waarom activiteiten ontplooid worden. Bovendien plaatst het allerlei activiteiten die op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken lijken te hebben in een zinvol verband.

Voorbeeldgedrag
Ik noem een aantal voorbeelden. Zo is het van groot belang dat kinderen opgroeien in een gezin waarin men open en in liefde opvoedt. Opvoedingsondersteuning, de serie Christelijke Opvoeding, maar ook pastorale zorg gericht op jonge ouders, haken daarop in. De aandacht tijdens huisbezoeken voor het gezinsleven en de opvoeding vindt er zijn basis in. Wat en hoe ouders voorléven is bepalend voor de gewetensvorming van (jonge) kinderen. Zó worden in het gezin waarden en normen overgedragen. Vanuit de ontwikkelingspsychologie is bekend dat kinderen zowel veel leren door imitatie als door overdracht (onderwijs), maar dat voor de morele ontwikkeling vooral goed voorbeeldgedrag noodzakelijk is.

Begeleiding bij verkering vormt eveneens een taak voor ouders. Niet gemakkelijk maar gezien het huwelijk dat wellicht volgt, van groot gewicht. Jeugdwerk levert hierbij op een geheel eigen wijze ook een aandeel.

Kerkenraad
De kerkenraad en gemeente spelen een eigen rol in verband met een te sluiten huwelijk. Het gaat daarbij met name om de vraag of het huwelijk kerkelijk bevestigd kan worden of dat er sprake is van een ”wettige verhindering” (huwelijksformulier). Tijdig gevoerde huwelijksgesprekken voorafgaande aan de kerkelijke bevestiging en huwelijkscatechese voor trouwlustigen zijn belangrijke momenten.

Echtparen en gezinnen horen vanuit Gods Woord regelmatig van de kansel over de bijbelse invulling van het huwelijk en gezinsleven. Daarnaast functioneren in gemeenten vaak allerlei personen en verbanden die bijspringen als dat nodig is. Onderschat de betekenis van alleengaanden voor gezinnen niet. Zij bieden vaak binnen een gemeente een helpende hand.

Echtscheiding
Veel van de genoemde activiteiten hebben een toerustend, ondersteunend en preventief karakter. Binnen het pastoraat is er daarnaast ook veel aandacht en tijd gemoeid met het begeleiden van huwelijken en gezinnen die niet goed functioneren. Het is belangrijk dat ieder beseft dat het huwelijk als instelling van God de investering waard is. Dat bewaart voor gevoelens van hopeloosheid als (weer) blijkt dat wat gezegd wordt ’niets’ helpt.

Selderhuis bepleit meer pastorale zorg voor degenen die gescheiden zijn. Ik wil hem daar in bijvallen, zeker als er (jonge) kinderen zijn. Het verbroken huwelijk en de gevolgen staan daarbij centraal. Het gaat over schuld en schaamte, en er is ook aandacht voor het verstoorde gezinsleven (omgang van kinderen met beide ouders). Dit pastoraat is anders van aard dan wanneer iemand door de dood een partner of ouder(s) verloren heeft.

Het pastoraat vraagt in toenemende mate bij hulpverleningsinstellingen advies over ingewikkelde pastorale situaties, vaak huwelijksproblemen. Een aantal gemeenteleden krijgt bovendien hulpverlening. Ik pleit ervoor dat -met toestemming van betrokkenen- zonodig onderling goed overlegd wordt tussen pastoraat, hulpverlening en andere instanties. Wat mij betreft zijn degenen over wie het gaat daar ook gewoon bij.

Beter af
Het artikel van O’Neill roept de vraag op of een goed functionerende gemeente en ambtelijke zorg de effecten van een echtscheiding kunnen verzachten. Ik vermoed het. Gemeente en pastoraat bieden in veel opzichten langdurige steun. Dat de gevolgen van een huwelijksbreuk intussen ingrijpend blijven -voor ouders en kinderen beide- staat vast. In positieve zin staat daar tegenover dat eveneens uit onderzoek blijkt dat het de moeite waard is om ondanks forse spanningen in een huwelijk elkaar toch trouw te blijven. Gaandeweg slagen de meeste partners er in een min of meer goed leefbare situatie te creëren, zodanig dat het hen en hun kinderen beter vergaat dan degenen die gescheiden zijn. Dat moeten mensen die willen scheiden zich allereerst realiseren.

De auteur is psycholoog bij de instelling voor gereformeerde geestelijke gezondheidszorg Eleos en publiceerde over het huwelijk.