„Er is zo weinig te zien. Terwijl het orgel speelt, zitten de meeste luisteraars met een strakke blik naar het orgelfront te kijken, maar daar zit weinig leven in. En het plafond van de kerk heb je op een gegeven moment ook wel gezien. Nee, dan zit ik liever bij een concert van een orkest waarbij je de musici kunt zien spelen, of bij een kooruitvoering waarbij je de dirigent op de vingers kunt kijken.”Blijkbaar hebben de organisatoren van orgelconcerten de laatste tijd meer oog gekregen voor klachten als deze. In menig aankondiging van een concert zijn tegenwoordig kreten te lezen als: „met GROOT beeldscherm”, „de verrichtingen achter de speeltafel zullen op een scherm te volgen zijn”, „meekijken op groot doek (3 m.)” of „vanuit de kerk kunt u de organist zien spelen!”

Het is natuurlijk een trend die aansluit bij een andere tendens die niet meer te stuiten is: die van de dvd. Sinds Everhard Zwart in 2003 in de Grote Kerk in Dordrecht de eerste orgel-dvd maakte, komt de ene na de andere speelman met een zilveren schijfje waarop de verrichtingen aan de speeltafel te zien zijn. Het oog wil immers ook wat. En wie enigszins de weg kent op de populaire videowebsite YouTube, weet dat daar talloze filmpjes circuleren waarop te zien is hoe organisten hun technisch kunnen tentoonspreiden.

Ik ga niet zeggen dat dergelijke beelden geen meerwaarde hebben. Ook niet dat het niet ontzettend leuk en leerzaam kan zijn om te zien hoe een grootmeester te werk gaat. Waar ik echter moeite mee heb, is dat het exclusieve eraf gaat. Ik bedoel dit: Vroeger was het bijzonder als je een keer de kans kreeg om de een of andere grootmeester achter de klavieren aan het werk te zien. Vroeger was je van begin tot eind geboeid als je in de film ”Toccata” Feike Asma bezig zag. Vroeger vocht je in de Laurenskerk in Rotterdam om het plekje waarvan je wist dat je daarvandaan via de spiegel een glimp van de concertgever op kon vangen. Vroeger…

In het decembernummer van De Orgelkrant schrijft organiste Gonny van der Maten over ”Orgel plus?”. Ze legt in het artikel de vinger bij het feit dat tegenwoordig steeds meer orgelconcerten opgeleukt en aangekleed worden. Door middel van een combinatie met allerlei andere kunstvormen -theater, poëzie, dans, acrobatiek, film, et cetera- moeten de orgelconcerten aantrekkelijk gemaakt worden voor een breder publiek. Initiatieven als het Orgelpark en het Festival voor de Wind zijn daar voorbeelden van.

Van der Maten heeft er zelf ook aan meegedaan, maar is ervan teruggekomen: „Mijn conclusie is dat ik zelf eigenlijk weer graag terug wil naar pure luisterconcerten waar niets te zien is. Het geconcentreerd luisteren naar muziek komt in onze huidige maatschappij niet veel meer voor. Velen zijn bezig met andere zaken, terwijl er muziek in hun oren klinkt. Het zonder afleiding ondergaan van muziek is een zeldzaamheid geworden, waardoor veel muziek niet goed tot zijn recht komt.”

Over de schermen voor in de kerk zou je dan nog kunnen zeggen dat die het geconcentreerd luisteren juist bevorderen. Maar er is meer. Er is ook nog zoiets als het geheim van de smid; van de kok die de geheimen van zijn recept niet prijsgeeft. Er moet iets te gissen blijven. Het is helemaal niet erg als er een waas van geheimzinnigheid blijft hangen over de vraag hoe-ie dat doet, die Toccata uit de Vijfde van Widor op zo’n kort klavier. En ik hoef helemaal niet te weten of de registranten misschien meededen bij de grote ”Wachet auf” van Reger.

Kortom, in plaats van alles op het scherm te projecteren, moet een concertgever iets voor achter de schermen houden. Dan zien we het ook niet als hij miskleunt of ernaast trapt. En wij kijken gewoon naar het orgelfront.

Reageren aan scribent? beeldenstorm@refdag.nl.