Veel is in de loop der eeuwen op deze plaats veranderd. De Middellandse Zee bleef evenwel zichzelf. Hoewel, het moet drukker zijn geweest op het water. Veel drukker. Caesarea had ooit een havenpositie zoals die nu voor Rotterdam, Sjanghai of Singapore geldt. Van enig zeevrachtverkeer is geen sprake meer. Een enkele zeilboot waagt zich nog voor de kust, grofweg halverwege Tel Aviv en Haifa.

Ploegscharen

Toeristen brengen de meeste drukte met zich mee. Caesarea heeft de status van nationaal park. De opgravingen die er vandaag de dag -nog steeds- worden gedaan, leggen telkens nieuwe bijzonderheden uit lang vervlogen tijden bloot. Die trekken de aandacht. De zuilen die ooit een badhuiscomplex vormden bijvoorbeeld, staan nog maar een paar jaar weer recht overeind in de openlucht. De krassen van ploegscharen zijn duidelijk te zien op het marmer. „Nog niet zo lang geleden ploegden boeren hier hun akkertjes”, vertelt gids Arthur du Mosch.

Slim was-ie, de vazalkoning die naar wordt aangenomen van 37 tot 4 voor Christus over grote delen van onder meer Judea, Perea, Decapolis en Goulantis regeerde. Strategisch inzicht had Herodes eveneens. Niet alleen op militair gebied, maar ook waar het om de economie ging. Dat hij sluw, achterdochtig en zeer wreed was, viel zelfs de Romeinse heersers op.

Wie hem dwarsboomde, ruimde hij uit de weg. Zelfs het vermoeden van tegenwerking was reden om hard op te treden. Eigen familieleden hadden geen streepje voor: Herodes vermoordde verschillende van hen, onder wie zijn eerste vrouw en drie van zijn zonen.

Keizer Augustus -voor wie Herodes zich het vuur uit de sloffen liep om maar bij hem in het gevlij te komen- zou ooit hebben gezegd: „Je kunt beter Herodes’ varken zijn dan zijn zoon.” En dan te bedenken dat de Romeinen al geen lieverdjes waren. Of déze Herodes ook de kindermoordenaar van Bethlehem is, is niet helemaal duidelijk. De bekende Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus zwijgt er in ieder geval over. En de Bijbel noemt meer dan één Herodes.

Stratos’ Toren

Het kustplaatsje heette eerst Stratos’ Toren en speelde geen rol van betekenis. Totdat Herodes het plan opvatte om hier een (economisch) machtscentrum te vestigen. Hij was de eerste die erin slaagde een haven in zee te bouwen. Martine van den Berg, als voorlichter van het bezoekerscentrum werkzaam in Caesarea: „Er was geen baai, geen rotsen die de kracht van het water braken, geen eiland, geen machines, geen methoden om dieptes te meten, niets. Dat maakte de aanleg van deze haven zo bijzonder.”

Machtig als hij was, trok Herodes de beste technici aan om dit huzarenstukje te kunnen voltooien. Wie denkt dat Nederland met het gebruik van caissons voor de Deltawerken vooropliep, zit er lichtelijk naast. Ruim 2000 jaar geleden construeerden bouwers in Palestina grote houten boxen, die grotendeels met vulkanische as werden gevuld. De gevaartes belandden vervolgens in zee, waarna er water aan de as werd toegevoegd. Van den Berg: „Een chemische reactie zorgde ervoor dat er een soort beton ontstond. De caissons zonken, en vormden op die manier kades waarop verder kon worden gebouwd.”

De aangelegde haven liep vanaf de kust 475 meter de zee in. Het water was 37 meter diep, geschikt voor de grootste vrachtschepen van die dagen, met een maximum van 300 stuks. Herodes liet vervolgens een wereldstad bouwen, met alle luxe en vertier die een mens zich maar kon wensen. De wegen van en naar de stad kregen een opknapbeurt, zodanig dat niet alleen het handelsverkeer vrij baan had, maar ook de Romeinse legioenen. Met de bouw van Caesarea was in totaal twaalf jaar gemoeid.

Met zijn aanpak kreeg Herodes controle over 95 procent van alle handelsstromen in het oostelijke gebied van de Middellandse Zee. Wierook, mirre, balsem, specerijen, zijde: alles liep via Caesarea, wat automatisch het failliet van andere kuststeden betekende. Tel daar een uitgekiend belastingstelsel bij op en het mag duidelijk zijn dat het de vazalkoning financieel voor de wind ging.

Brood en spelen

Nemen en geven (in die volgorde, en meer nemen dan geven), het was Herodes op het lijf geschreven. Schonk de keizer in Rome een flink bedrag voor de bouw van Caesarea, dan kreeg de ’goddelijke’ Augustus een enorme tempel. Dacht de koning de Joden te vriend te moeten houden, dan vergrootte hij de tempel in Jeruzalem voor omgerekend 6 tot 12 miljard euro. Populair is hij er overigens nooit mee geworden bij de Israëlieten. Voor hen heulde hij met de vijand en bracht hij het joodse geloof bepaald niet in de praktijk.

Het gewone volk van Caesarea kreeg zijn brood en spelen. Voorlichter Van den Berg: „De Romeinen kenden 180 feesten per jaar, en evenzoveel vrije dagen. Dus kwamen er theaters, zo groot als de mensen ze nog nooit hadden gezien. Zolang zij zich vrolijk voelden, waren ze minder gevaarlijk.” In de hoogtijdagen van Herodes telde Caesarea meer dan 100.000 inwoners.

Na de dood van de vazalkoning pikten de Romeinen Caesarea in en maakten ze er de nieuwe hoofdstad van Judea van. Pontius Pilatus zetelde er, Paulus zat er gevangen onder de machthebbers Felix en Festus en hield er zijn overbekende rede. Hij moet het zoetwaterzwembad -mét golven- van Herodes hebben gezien, dat feitelijk in de Middellandse Zee lag. Ook de andere rijkdommen kunnen de apostel niet zijn ontgaan.

Romeinen, Perzen, Arabieren, kruisvaarders, allemaal hadden ze in de loop der eeuwen iets met Caesarea. Opstanden en bloedige oorlogen wisselden elkaar af. Na het Ottomaanse Rijk in de 16e eeuw kwamen de Britten in 1918, en sinds 1948 ligt de stad in Israël. Van de oorspronkelijke haven is niet zo veel meer over. Wat niet door oorlogen is verwoest, werd prooi van de golven. Op een stukje havenruïne beproeven plaatselijke sportvissers hun geluk.

Onder water valt nog steeds veel te ontdekken. Resten van de haven, maar ook scheepswrakken. Van den Berg: „Wie een licentie heeft voor diepzeeduiken mag onder water. Snorkelen is voor toeristen ook mogelijk.” Vondsten moeten naar wat in Nederland de strandvonder heet. „Heel soms mogen mensen houden wat ze opduiken.”

Paardenrennen

In het nationaal park is in de loop van de tijd veel opgegraven: een middeleeuws fort, resten van de tempel, ruïnes van een synagoge, resten van het aquaduct dat zoet water vanuit de heuvels naar de kustplaats voerde. Het amfitheater met een lengte van 250 meter, evenwijdig aan de kustlijn, spreekt misschien wel het meest tot de verbeelding. Hier werden paarden- en wagenrennen gehouden, maar ook gladiatorengevechten. Met 10.000 mensen op de tribunes en zicht op de Middellandse Zee moet dat een schouwspel van jewelste geweest zijn, waarbij de bloederigheid waarvan het volk zo genoot uiteraard weinig vermakelijks in zich had.

Meer informatie over (reizen naar) Israël: Israëlisch Nationaal Bureau voor Toerisme (www.goisrael.nl), El Al Israël Airlines (www.elal.nl). In het bezoekerscentrum van Caesarea is een virtuele reis door de tijd te maken. Zie ook www.caesarea.org.il en www.art4tour.com (website gids Arthur du Mosch).