Thomas a Kempis (ca. 1380-1472) was een middeleeuwse kanunnik, kopiist en schrijver. Hij behoorde tot de moderne devotie, een hervormingsbeweging in de kerk die nadruk legde op persoonlijke levensheiliging en praktische levenswijsheid.Thomas werd geboren uit eenvoudige ouders in Kempen, een plaatsje bij het Duitse Krefeld. In 1395 werd hij naar de school in Deventer gestuurd die werd geleid door de broeders des gemenen levens. Hij werd een vaardig kopiist en kon zo in zijn levensonderhoud voorzien.

Later trad hij toe tot de priorij van de Sint-Agnietenberg bij Zwolle, waar zijn broer prior was geworden. In 1423 werd hij tot priester gewijd en in 1429 werd hij subprior.

Thomas a Kempis behoorde tot de school van mystici die verspreid waren langs de Rijn van Zwitserland tot Straatsburg, Keulen en in de Nederlanden. Hij leidde een betrekkelijk rustig leven.

A Kempis verdeelde zijn tijd tussen het doen van devotieoefeningen, schrijven en kopiëren. Mogelijk is de uitdrukking ”met een boekje in een hoekje” (”in omnibus requiem quaesivi et nusquam inveni nisi in angulo cum libro”) van hem afkomstig; in elk geval was deze op hem van toepassing.

A Kempis kopieerde de Bijbel ten minste vier keer; één exemplaar in vijf delen is bewaard gebleven en bevindt zich in Darmstadt. Zelf schreef hij talrijke werken, bijna alle in het Latijn. Hij kende de Bijbel door en door, en zijn werken staan vol met Bijbelcitaten, vooral uit het Nieuwe Testament. Zijn werken zijn devotioneel van karakter en omvatten (historische) traktaten, meditaties, brieven en preken.

Zijn bekendste en nog altijd beroemde werk is ”Over de navolging van Christus” (”De Imitatione Christi”), de verzamelnaam voor vier traktaten, waarvan het oudste dateert uit 1424. Het werk werd in 1471-1472 in Augsburg gedrukt en honderden keren herdrukt; het was na de Bijbel het meestverbreide boek van de late middeleeuwen. Het boek handelt over de vraag hoe je een goed christen wordt en was oorspronkelijk bedoeld voor de vorming van jonge mannen in het klooster die zich voorbereidden op het afleggen van de geloften en monnik wilden worden. Het spirituele pad dat ze zouden volgen, moest leiden tot een volledig opgaan van de ziel in God, met verzaking van al het aardse.

A Kempis’ gebeente bevond zich tot 2005 in een schrijn in de Sint-Michaëlskerk in Zwolle. Omdat deze kerk in november van dat jaar gesloten werd, zijn ze met Pinksteren 2006 definitief overgebracht naar de Basiliek van Onze-Lieve-Vrouwe-Tenhemelopneming in het centrum van de stad.

Geen museumstuk

De vertaling van ”De navolging” door Paul Silverentand is volgens de uitgever de eerste die recht doet aan de oorspronkelijke functie van het werk: de vorming van de opgroeiende jeugd. De vertaler zegt daarover: „In deze vertaling is ervoor gekozen het werk van Thomas niet te transformeren tot een soort van museumstuk door strak vast te houden aan het middeleeuwse of het christelijke jargon. Dat zou een weliswaar accurate, maar voor de moderne lezer vaak onbegrijpelijke tekst hebben opgeleverd, maar ook, wat erger is, voor de lezer een totaal andere inhoud en gevoelswaarde hebben dan Thomas er voor zijn pupillen in wilde leggen.”

Deze aanpak is risicovol. De ”oorspronkelijke gevoelswaarde” is immers een subjectief begrip dat zich moeilijk laat definiëren, laat staan over eeuwen heen tillen. Wanneer een woord als ”genade” wordt weergegeven door ”hulp” of ”sympathie van God” is het maar zeer de vraag of dit weergeeft wat A Kempis bedoelde te zeggen. Silverentand verdedigt zich door te zeggen dat het werk van Thomas geen theologische uiteenzetting is, maar een praktisch handboek. „Sterker nog, meteen op de eerste bladzijden maakt hij al duidelijk dat hij zelf weinig waarde hecht aan theologische haarkloverijen.” Dat laat onverlet dat een vertaler, waar de auteur zich vrijheden veroorloofde, voorzichtig moet zijn om zelf al te vrij met de tekst om te gaan. Zeker als het gaat om een tekst als ”De navolging” dient er ook ruimte blijven voor de mystieke kracht van het woord.

Overigens is er sprake van een integere vertaling, waarbij in toelichtende noten zinvolle aanvullende informatie over bepaalde tekstgedeelten is opgenomen. Dat de zeggingskracht van ”De navolging” ook in een moderne vertaling voluit overeind blijft, bewijst dat de tekst het predicaat ”klassiek” ten volle verdient.

Mede n.a.v. ”De navolging van Christus”, door Thomas a Kempis; vert. Paul Silverentand; uitg. Athenaeum - Polak & Van Gennep; ISBN 978 90 253 6321 5; 208 blz.; € 16,95.