Dinsdag bespreekt het Europees Parlement de conclusies van de Europese Raad van eind vorige week. Conclusie 64 beschrijft de magere resultaten van de tweede EU-Afrikatop, die op 8 en 9 december werd gehouden in Lissabon. De eerste gezamenlijke ontmoeting dateert van 2000 in Caïro. Een in 2003 gepland treffen tussen de EU en de AU (Afrikaanse Unie) kon geen doorgang vinden vanwege onenigheid over de komst van de Zimbabwaanse president Mugabe. Ondanks EU-sancties, waaronder een EU-inreisverbod, zat de dictator nu toch aan tafel.China daarentegen intensiveerde juist de samenwerking met Afrika als geheel, inclusief Zimbabwe. Een groots opgezette top in Peking met de AU in november 2006 leverde China de zo noodzakelijke Afrikaanse grondstofleveranties voor zijn ”booming” economie. Met name omstreden Afrikaanse leiders als de Sudanese president al-Bashir voelden zich verlost van de voor hen vaak zo beladen en knellende Europese voorwaarden als goed bestuur, democratisering, corruptiebestrijding en het tegengaan van mensenrechtenschendingen. Het Chinese geld vloeit hun land binnen en niet zelden gelijk in de zakken van de elite.

Uitsluiting
Europa is al lang niet meer de enige partner voor Afrika. Het grondstofrijke buurcontinent heeft zijn vrienden voor het uitzoeken. Wilde de EU zijn status als belangrijkste handelspartner van Afrika niet verliezen, dan moesten concessies gedaan worden. Onder druk van bondskanselier Angela Merkel ging het weigerachtige Londen uiteindelijk deels overstag. Afrika kan niet aan China overgelaten worden, zo was haar belangrijkste argument. Zo droeg de Chinese factor eraan bij dat de staats- en regeringsleiders van een gespleten EU samen met de 54 Afrikaanse collega’s aan de tafel in Lissabon zaten. Exclusief de Britse premier Gordon Brown, inclusief Mugabe.

De Afrikaanse leiders op hun beurt stonden geen uitsluiting toe. Het was een top tussen continenten, niet tussen landen. Daarbij is voor velen in Afrika Mugabe uitgegroeid tot hét boegbeeld van verzet tegen het Westen. Was het niet juist hij, die ondanks alle dreiging van buitenaf zijn antiwesterse beleid verscherpte? De koloniale slachtofferrol buitte hij niet alleen ten volle uit, hij werd zijn troef. Elke sanctie greep hij aan om het Westen de schuld te geven van de beroerde situatie in zijn land.

Valstrik
Intussen zijn onder leiding van Zuid-Afrika in Zimbabwe regeringspartij ZANU-PF en de oppositionele MDC na acht maanden van onderhandelen dicht bij een overeenkomst gekomen over een pakket van grondwetswijzigingen ter verbetering van de democratie. Het Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie (NIMD) vervult hierbij een belangrijke faciliterende rol. Mugabe die, geruggensteund door zijn aanwezigheid in Lissabon, de strijd in zijn partij om het presidentskandidaatschap in zijn voordeel beslechtte, lijkt momenteel bereid de hervormingen te accepteren. Maar dan pas na de verkiezingen, die gepland staan voor maart 2008.

Hiermee lijken de hervormingen voor de verdeelde en geïntimideerde oppositie op de korte termijn eerder een valstrik dan een kans op te leveren en een onverhoopte electorale legitimatie van de tirannieke strateeg van Harare. Met zijn aanwezigheid op de EU-Afrikatop heeft hij een grote overwinning behaald. Nationaal en internationaal kan hij zich presenteren als de doorzetter. Maar over de rug van zijn eigen volk.

Onder de gegeven omstandigheden dient de EU richting Afrika ruimhartig te zijn, maar ook behoedzaam vast te houden aan universele waarden.

De auteur is partijcoördinator SGP bij het Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie (NIMD).