Wereldwijd zijn er momenteel zo’n 12 miljoen vluchtelingen. Regelmatig ondernemen mensen vanuit Afrikaanse landen in ranke bootjes riskante tochten om een veilige toekomst te zoeken. Soms komen ze meer dood dan levend aan op de stranden van de Canarische Eilanden of op het Italiaanse Lampedusa. Ondanks gewaardeerde inspanningen van de UNHCR lijkt er aan de stroom vluchtelingen voorlopig geen einde te komen. Het lijkt wel alsof de westerse landen erin berusten dat er een nieuwe onderklasse van mensen ontstaat. Toen het millenniumjaar 2000 was aangebroken hadden de Verenigde Naties als nobel doel gesteld dat tegen het jaar 2015 de armoede en honger in de wereld tot de helft moeten zijn teruggedrongen. We zijn nu halverwege, maar van deze doelstelling is nog bitter weinig terechtgekomen.

De Zwitserse socioloog en oud-politicus Jean Ziegler (73) is er zelfs van overtuigd dat armoede en honger eerder zullen toenemen dan verminderen. Hoe komt hij tot die opvatting? Ziegler geeft in ”Das Imperium der Schande” een heldere analyse van de problematiek. Hij schrijft: „Ik noem als een van de oorzaken van het honger- en vluchtelingenprobleem de gigantische subsidies die de rijke landen van West-Europa aan hun boeren verstrekken, mede op advies van het Internationaal Monetair Fonds (IMF).”

Op de plaatselijke markt van Dakar in Senegal kan men tegenwoordig Europees fruit en groenten kopen tegen een kwart van de prijs van de inheemse producten. Italië geeft momenteel 50 procent subsidie aan exporteurs van tomaten, zodat de tomatenkwekers in landen als Mali, Senegal of Mauretanië tegen prijzen moeten wedijveren die nog niet eens hun kostprijs dekken. Het gaat wat Italië betreft om een subsidiebedrag van 350 miljoen euro per jaar, wat tot gevolg heeft dat de Italiaanse kwekers dankbaar hun percelen uitbreiden.

Dumppolitiek
Deze Europese dumppolitiek verwoest de Afrikaanse agrarische ondernemingen volledig. Zij hebben steeds vaker met grote schuldenlasten te kampen of kunnen hun akkers niet meer goed bewerken, wat niet zelden armoede, ziekte of zelfs suïcide tot gevolg heeft. Alleen al daarom zou de Europese Unie er volgens Ziegler verstandig aan doen de gigantische exportsubsidies te verminderen en de importbelemmeringen voor producten uit Afrikaanse landen te minimaliseren.

Bovendien moet er een regeling komen voor kwijtschelding van de schuldenlasten van de armste Afrikaanse landen. Dat laatste is van vele kanten toegezegd, maar die beloftes moeten in de meeste gevallen nog worden waargemaakt. Terwijl de Afrikaanse ontwikkelingslanden in 2003 gezamenlijk 54 miljard dollar aan hulpmiddelen kregen, moesten diezelfde landen 436 miljard dollar aan schuldenlast afdragen. Ziegler zegt op de hem kenmerkende scherpe toon: „Het komt er niet zozeer op aan de mensen uit de derde wereld meer te geven, maar om minder van hen te stelen.”

De hoge schuldenlast is een van de oorzaken van de vluchtelingentrek. Vorig jaar zijn niet minder dan 25.000 Afrikaanse vluchtelingen illegaal in Zuid-Europa terechtgekomen. Daarnaast speelt in veel Afrikaanse landen ook het toenemende droogteprobleem een rol, en verder oorlogshandelingen en ziektes als malaria, lepra, difteritis en aids.

Verboden te bedelen
In ”Das Imperium der Schande” haalt Ziegler fel uit naar de grote bankconcerns en multinationals. Hij spreekt daarbij uit ervaring. Als reporter van de VN-mensenrechtenorganisatie in Genève werkte hij 45 jaar geleden enige tijd in Congo. „Wij als VN-ambtenaren waren toen ondergebracht in het luxe Hotel Royal. Vlak onder de ramen van dit hotel speelde zich ’s avonds bij het donker worden een sinister schouwspel af. Lange rijen hongerende kinderen uit de slums van Kinshasa liepen op barricades af, die door Gurka’s werden bewaakt. De zwarte kinderen mochten de witte enclave niet binnen: zelfs het bedelen werd hen verboden. Achter de barricades stonden de Gurka’s in rijen opgesteld. Een van hen richtte verschillende keren zijn machinepistool op de kinderen en schoot salvo’s in de lucht. Maar de vermagerde kinderen zetten hun weg voort. Bij de versperring gekomen vielen sommige kinderen als dood neer, anderen wierpen zich met de laatste kracht die ze hadden in het prikkeldraad en bleven daarin hangen. De kinderen werden door de Gurka’s met geweerkolven geslagen of wreed uit het prikkeldraad gerukt. Tot mijn laatste dag zal ik de blik in hun ogen niet vergeten…”

Nieuwe heersers
In zijn boek trekt Ziegler vooral van leer tegen de superconcerns, die volgens hem de nieuwe klasse feodale heersers zijn. Deze nieuwe heersers hebben meer macht dan ooit een keizer of een koning bezat. In 2004 hadden de 500 grootste concerns ruim 52 procent van de totale wereldproductie in handen. Hun enige handelingsstrategie is het maximaliseren van de winst, en dan hebben ze nog het liefst miljardenwinsten. Ze hebben een wereldwijd machtsimperium ontwikkeld. Vandaar de titel van zijn boek. Ziegler wil met dit boek de werkelijke horizon van de geschiedenis tonen en verwijst daarbij naar de verlichting, die het nakomen van de mensenrechten als voorwaarde voor een menswaardig leven stelde: recht op leven, op vrijheid, op waardigheid en zelfs op het streven naar geluk. Dat laatste is destijds als preambule opgenomen in de onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten van Amerika.

Dr. Ziegler wil op VN-conferenties in New York zowel de economische als de sociale mensenrechten als wapens inzetten tegen het nieuwe machtsimperium van de multinationals. Zijn inzet kan niet los worden gezien van zijn jarenlange ervaring in Afrika, met name in Congo. „Het moet duidelijk worden wat de gevolgen van de heerschappij van de nieuwe feodale macht zijn: het aantal mensen dat aan honger sterft zal van jaar tot jaar stijgen, zoals onlangs in Niger bleek, maar ook in Mongolië.

Tijdens mijn dienstreizen heb ik overal de dagelijkse gevolgen van honger meegemaakt. Per dag sterven er wereldwijd zo’n 100.000 mensen direct of indirect aan de gevolgen van honger. Honger is in feite een massavernietigingswapen geworden. Een navrant feit is daarbij dat de wereldeconomie met haar moderne technologieën in staat moet zijn om 12 miljard mensen -het dubbele van de huidige wereldbevolking- met 2700 calorieën per dag te voeden. Er is dus voedsel voor iedereen. Ziegler zet de wereldleiders ertoe aan uit de luie stoel omhoog te schieten en de hongerproblematiek krachtdadig aan te pakken.

Rechtvaardig
Met zijn boek, dat nog niet in het Nederlands is verschenen, hoopt Ziegler op een wereldwijde mentaliteitsverandering. Het gaat in het leven immers niet om miljardenwinsten. Het gaat om een rechtvaardige samenleving.