Top 12 kerklied: goede richtlijn
Er wordt wat afgezongen in christelijk Nederland. Daarbuiten trouwens ook. Ieder op zijn eigen wijs, ieder uit zijn eigen bundel. Wie verder wil kijken dan de aloude psalmen, heeft een keur aan bundels ter beschikking om uit te putten. Het Leger des Heils presenteerde deze zomer een geheel vernieuwd zangboek, de HGJB bood vorig jaar een uitgebreide versie van zijn bundel ”Op toonhoogte” aan, de stichting Opwekking komt met enige regelmaat met nieuwe liederen, en ook de Psalmen voor Nu zijn beschikbaar voor individu en gemeente. En dan is er het initiatief binnen de Protestantse Kerk om tot een nieuw Liedboek te komen.
Ook in reformatorische kring is een scala aan liederen in omloop. Op de ene zangavond worden catechismusliederen gezongen, op een andere klinken Engelse hymns, terwijl tijdens een derde de ”Lofzangen Israëls” van Johannes Groenewegen centraal staan.De vraag dient zich aan of er richtlijnen te geven zijn voor het kiezen van liederen. Niet elk lied is verantwoord, dat weten we. En niet elk lied geeft de Bijbelse boodschap zuiver weer, dat is duidelijk. Maar met deze constatering zijn we er nog niet. Er zijn liederen die letterlijk een Bijbelgedeelte weergeven terwijl ze toch als lied niet geslaagd zijn, bijvoorbeeld omdat de melodie te moeilijk is, of juist te simplistisch. Er zijn ook liederen die wél Bijbels verantwoord zijn en óók een goede melodie hebben, maar die het toch niet gehaald hebben - bij het voortwentelen der eeuwen verloren gegaan.
Gezien het voorgaande is het nog knap lastig om een richtlijn te geven voor welke liederen goed zijn en welke minder goed. Pieter Endedijk, kerkmusicus en predikant, heeft desondanks een poging gedaan. Afgelopen weekend werd zijn ”Canon van het protestantse kerklied” in de Utrechtse Domkerk gepresenteerd. Even afgezien van de vraag of we bij alle canongebulder op weer een nieuwe canon zitten te wachten, is het initiatief van Endedijk de moeite waard om kennis van te nemen. Uit de liederenschat van de kerk der eeuwen stelde hij een top 12 samen van liederen die representatief zijn voor de protestantse traditie, vanaf de Reformatie tot de 20e eeuw.
Verrassend is, dat Endedijks canon heel wat oud goud bevat. Hij koos bijvoorbeeld van oorsprong Duitse liederen van de 16e-eeuwers Luther (”Nun komm”) en Philipp Nicolai (”Wachet auf”) en van de 17e-eeuwers Paul Gerhardt (”O morgen van verblijden”) en Joachim Neander (”Lof zij de Heer”). Uit de Nederlandse traditie staat het bekende en geliefde ”De Heer is mijn Herder” (J. J. L. ten Kate) erin. Ook Psalm 8 (in de nieuwe berijming) hoort, als representant van het hele Geneefse Psalter, volgens Endedijk in de top 12.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er ook een paar liederen tussen staan (van Huub Oosterhuis en Sytze de Vries) die wat mij betreft wat minder ’canoniek’ zijn. Omdat ze nog te jong zijn, of omdat ze inhoudelijk te weinig klassiek zijn.
Overigens gaat het bij deze kerkliedcanon om een open canon: het twaalftal wil een aanzet zijn, een vertrekpunt. Endedijk roept zangers en musici op om „van dit open eind een begin te maken.” Deze maand kan iedereen zijn of haar favoriete kerklied insturen. Ik ben benieuwd of de liederentop 12 die daaruit op te maken is even klassiek zal zijn als het grootste deel van die van Endedijk.
De kerkliedcanon laat zien dat er liederen zijn die blijkbaar geen houdbaarheidsdatum hebben. Die de eeuwen verduren en schier onsterfelijk zijn. Dergelijke liederen kunnen ons heden ten dage ten voorbeeld zijn. Een mens heeft immers behoefte aan canons, richtsnoeren, meetlatten. Niet als keurslijf, maar als kompas. Endedijk wil met zijn canon zo’n kompas bieden. Het is een uitdaging voor ieder die zoekt naar nieuwe liederen, kennis te nemen van de aangereikte top 12. Om de smaak te pakken te krijgen.
Jaco van der Knijff
Reageren aan scribent?
beeldenstorm@refdag.nl.
