Nu is het zo dat protestanten van huis uit de paus elke macht betwisten. Stelling 25 van Luthers protest tegen de aflaat ontzegt hem een speciale positie boven andere bisschoppen. De Westminster Confessie staat hem geen rechtsbevoegdheid toe over volk en overheden. Zelfs rooms-katholieke theologen discussiëren over het begrip onfeilbaarheid.Ook van bedevaartsoorden wil de Reformatie niet weten. Een bedevaart betreft in de rooms-katholieke traditie een reis naar een plaats waar mensen een heilige vereren, of diens voorbede inroepen om hulp. Bijvoorbeeld omdat die heilige daar ooit zou zijn verschenen. Maar in zijn anno 1523 geschreven 67 artikelen zei Zwingli al dat Christus genoeg is. Hij liet geen plaats voor voorbede van heiligen.

En de paus mag de groeiende secularisatie betreuren, maar de kerstening vanuit Rome droeg in het verleden vaak een oppervlakkig karakter. In Europa gingen soms hele stammen over tot het christendom. Heidense resten tierden welig. Franciscanen en dominicanen leverden tot de vijftiende eeuw veel zendelingen. Die pasten zich ook vergaand bij heidense gewoonten aan. Zij doopten velen zonder dat die kennis van Evangelie hadden. Dat leidde soms tot syncretisme.

Toch valt niet te ontkennen dat in Europa -de paus spreekt over ”het Westen”- de gedachten in de middeleeuwen helemaal doortrokken waren van godsdienstige voorstellingen. De Reformatie wilde dat niet verminderen, maar probeerde het in andere banen te leiden. Lang vormden in dit werelddeel feitelijk vaststaande, godsdienstige zekerheden een vooronderstelling bij alle doen en laten.

Benedictus mag dan als paus voor protestanten geen gezag hebben: als cultuurcriticus heeft hij gelijk. De objectieve werkelijkheid en elk houvast staan ter discussie. De zingeving van het christelijk geloof valt weg. Wie afrekende met levensbeschouwing, verdraagt veelal de ander niet langer die hem vanuit de waarheid de les wil lezen. Zo keren aspecten van het oude heidendom terug.

Dat betekent niet dat alle religiositeit verdwijnt. Er is wel ”iets”, zeggen veel mensen in West-Europa. Het gans andere, het bevreemdende. Sommige theologen verdedigen de aanbeveling dat moslims westerse waarden en normen leren aanvaarden en dat Europa de islam accepteert als tweede godsdienst. Verder zouden de mensen de oude bedenksels over God eens overboord moeten gooien.

De paus zingt niet mee in dat koor. Zijn waarschuwende woorden mogen niemand aansporen rooms-katholiek te worden. Maar het in 1997 door columnist Plasterk gelanceerde begrip ”ietsisme” -of vond filosoof Ad Verkuijlen het woord al in 1996 uit?- weerspiegelt inderdaad een alle zekerheid ondermijnende tendens. Benedictus doet er goed aan zich te verzetten tegen de neiging om alles -ook de waarheid- te relativeren.

Benedictus’ woorden behelzen ondertussen een vraag aan protestanten of gereformeerden. Vaak zijn wij uit op ons eigen eeuwig behoud. Dat is van primair belang. Maar is er sprake van missionair leven ten dienste van de naaste? Of blijft het bij ach en wee roepen over kwaad in de samenleving? Secularisatie vormt ook een nieuwe mogelijkheid tot evangelisatie. Niet met toeters en bellen. Eenvoudig. Persoonlijk. Zoals de vroege kerk groeide. Of ontbreekt ook gereformeerden daartoe de innerlijke kracht?