In veel docententeams heerst de opvatting dat je je als starter eerst voor de klas moet bewijzen, alvorens je wat meer kunt betekenen voor de organisatie. Deze opstelling is veel te voorzichtig. Daarnaast is er veel terughoudendheid bij schoolbesturen. Een schooldirecteur vroeg zich onlangs hardop af: „Willen onze besturen investeren in iemand die op termijn, denkend aan zijn verdere loopbaan, wellicht elders solliciteert naar een hogere managementfunctie?” Te vaak wordt deze vraag ontkennend beantwoord. Besturen gooien daarmee hun eigen glazen in.Leiderschap
Dat dit ”nee” uitermate jammer is, merkte hogeschool Driestar educatief het afgelopen jaar. Deze lerarenopleiding voerde een pilot uit van een minor onderwijskundig leiderschap, die voorafgaand aan de afsluitende stage door studenten kon worden gevolgd. Studenten konden zich hierin oriënteren op leidinggevende activiteiten in de school en werken aan een aantal leiderschapscompetenties. Driestar educatief is positief over de resultaten, maar constateert dat de schoolpraktijk aangepast moet worden. Een van de studenten gaf aan: „Op mijn school is alleen een interim-directeur twee dagdelen per week aanwezig. Dan jeuken je handen om bepaalde simpele dingen op te pakken zodat het geheel meer gestructureerd en geordend wordt.” Het is een gemiste kans als deze jeukende handen niet ingezet worden als zo’n student het werkveld betreedt. De huidige praktijk stelt ons echter niet gerust.

Jonge leraren gaan lesgeven, zijn druk met hun werk en raken het zicht op een eventuele leidinggevende functie kwijt. Met name het bredere perspectief op de school als organisatie dat beginnende docenten met een minor onderwijskundig leiderschap op zak hebben, is uitermate waardevol. Een van de studenten uit de minor verwoordde dit als volgt: „Ik heb het gevoel dat ik meer verantwoordelijk ben voor de hele organisatie. Door de minor sta je niet alleen voor de klas, maar weet je ook wat er aan organisatie achter je rug bezig is.” Dat perspectief dreigen leraren te verliezen als daar niet snel genoeg gebruik van wordt gemaakt.

Gebruikmaken van het potentieel van jong leiderschapstalent dat de pabo verlaat, vraagt om een cultuuromslag in het werkveld. En het vraagt van schoolbesturen en schoolorganisaties in het basisonderwijs én de lerarenopleidingen dat zij hun verantwoordelijkheid nemen om een infrastructuur te realiseren waarbinnen jong talent verder tot ontwikkeling kan komen.

Kweekvijver
Schoolbesturen dienen hun maatschappelijke taak ten aanzien van goed onderwijs en dus ook goed onderwijsleiderschap te onderkennen. De visie van een schoolbestuur mag niet slechts dienstbaar zijn aan de eigen school, maar dient ook aan de sector als geheel bij te dragen. Concreet valt te denken aan het organiseren van kweekvijvertrajecten waarbij besturen uit eenzelfde regio de handen ineenslaan om potentiële leidinggevenden, waaronder ook talentvolle beginnende leraren, scholing aan te bieden. In zo’n traject kunnen ervaringen worden uitgewisseld en kan gerichte intervisie plaatsvinden.

Schoolorganisaties dienen in hun personeelsbeleid mogelijkheden te bieden voor jong managementtalent om zich te ontwikkelen richting bekwame en gekwalificeerde onderwijskundige leiders. Dit betekent dat scholen een slag moeten maken in hun Integraal Personeels Beleid (IPB). Belangrijke voorwaarde voor deze doorgaande ontwikkeling is het formuleren van duidelijke competentieprofielen die zowel binnen de lerarenopleiding gehanteerd worden als binnen het personeelsbeleid op de scholen.

De lerarenopleidingen, tot slot, dragen de verantwoordelijkheid om een scholingsaanbod te genereren dat aansluit op de ingezette competentieontwikkeling van studenten en op het personeelsbeleid van de scholen in het werkveld. In Nederland bestaat een grote verscheidenheid aan opleidingsactiviteiten met het oog op onderwijsleiderschap. Lerarenopleidingen zouden zich moeten inspannen om samen met het werkveld deze versnipperde initiatieven te kanaliseren in de richting van managementontwikkeltrajecten.

De auteurs zijn respectievelijk adviseur en onderzoeker, en directeur opleiding bij hogeschool Driestar educatief.