De uitbundige wijze waarop het Kremlin begin deze week de Iraakse minister van Buitenlandse Zaken, Naji Sabri, ontving, lijkt boekdelen te spreken. Sabri deed Moskou aan in een poging de Russen ertoe over te halen zich achter Irak te scharen in geval van een Amerikaanse aanval op dat land.

De Russische media spraken over een lang niet geziene gastvrijheid en openheid aan de kant van de Russen jegens het hoge bezoek uit Bagdad. En na afloop van een urenlang gesprek met Sabri sprak de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Igor Ivanov, openlijk en krachtig zijn afkeuring uit over de Amerikaanse plannen met Irak.

„We hebben geen solide argumenten gehoord die bewijzen dat Irak een gevaar kan vormen voor de Amerikaanse nationale belangen”, aldus Ivanov. „Deze beweringen zijn politiek gemotiveerd.” De Russische minister voegde eraan toe dat een militaire oplossing in het conflict niet alleen negatieve gevolgen heeft voor de situatie rond Irak, maar voor de gehele regio. „Wij denken daarom dat er uitsluitend een politieke oplossing moet worden gezocht.”

Ivanov herhaalde het Russische standpunt dat alleen de Veiligheidsraad bevoegd is te beslissen over internationale acties in Irak. Op de vraag van een journalist of Rusland in dat geval zijn veto zou uitspreken, liet Ivanov zich cryptisch uit. „We hopen dat het punt van een mogelijke militaire actie niet zal worden ingebracht in de Veiligheidsraad, en dat we dus niet ons vetorecht hoeven aan te spreken.”

Het lijkt er dus op het eerste gezicht op dat Rusland de VS niet steunt in hun antiterroristische acties tegen Irak, ondanks hun gemeenschappelijke bondgenootschap. Dat is er in principe op gericht landen te bestrijden die verdacht worden van steun aan terrorisme of van de ongecontroleerde productie van massavernietigingswapens. Irak lijkt aan beide voorwaarden te voldoen.

Rusland zegt hieraan te twijfelen. Het meent dat niet bewezen is dat Bagdad massavernietigingswapens produceert. Het is volgens de Russen daarom van het allergrootste belang dat de de VN-wapeninspecteurs kunnen terugkeren naar Irak.

Als deze inderdaad geen bewijsmateriaal vinden voor de productie van massavernietigingswapens, moeten de sancties die sinds 1991 voor Irak gelden onmiddellijk worden opgeheven, aldus het officiële standpunt. Maar in geval de bewuste wapens wel zullen worden aangetroffen, zal de situatie volkomen anders komen te liggen. Het Kremlin heeft al eerder laten weten een dergelijke situatie niet te zullen tolereren.

Maar vooralsnog beweert Rusland dat Irak niets te verwijten valt. Ivanovs belangrijkste taak deze week was zijn Iraakse ambtgenoot ertoe te manen onvoorwaardelijk mee te werken aan de VN-wapeninspecties. Maar Sabri had geen oren naar deze Russische boodschap. De Irakees meent dat er al genoeg tijd is verspeeld aan dergelijke inspecties.

Dat Rusland, ondanks de weigerachtige houding van Irak, dat land verbaal blijft steunen, is voor sommige Russische analisten een bewijs dat het net ontsproten bondgenootschap met de VS een vroege dood aan het sterven is. Maar volgens andere Russische analisten, onder wie de vooraanstaande politicoloog en Kremlin-adviseur Sergej Karaganov, is de situatie gecompliceerder en minder zwart-wit.

Het antwoord op Ruslands ondoorgrondelijke gedrag inzake Irak is volgens hen het gevolg van de pragmatische buitenlandse politiek die sinds het aantreden van president Poetin in Rusland gestalte heeft gekregen. Het leidende principe in deze nieuwe politiek is het primaat van de economie. Dat betekent dat de betrekkingen met andere landen vooral worden afgerekend op de economische voordelen die deze Rusland opleveren.

Zo is Poetins toenadering tot het Westen hoofdzakelijk ingegeven door de wens om grootschalige westerse investeringen aan te trekken. Hierdoor kan Rusland eindelijk zijn economie moderniseren en concurrerend worden op de wereldmarkten.

Ook het aanhalen van de banden met landen waar de VS minder goede betrekkingen mee onderhouden, zoals China, Iran, Noord-Korea en ook Irak, is voornamelijk economisch gemotiveerd. Een deel van deze landen heeft nog een miljardenschuld af te lossen aan Rusland, terwijl andere bereid zijn veel harde valuta te betalen voor de aanschaf van Russische wapens en energie.

Dit geldt ook voor de Russische relaties met Irak. Terwijl het Arabische land ten tijd van de Sovjet-Unie nog een openlijke politieke bondgenoot was, hebben de huidige betrekkingen voornamelijk een economische basis.

Zo zijn de Russen de grootste deelnemers in het olie-voor-voedselprogramma van de VN. Rusland levert Irak in dit kader jaarlijks voor 4 miljard dollar aan consumptiegoederen in ruil voor Iraakse olie. Ook hebben beide landen de afgelopen tien jaar voor miljarden dollars aan oliecontracten afgesloten. Maar door de VN-sancties is hiervan slechts een gedeelte daadwerkelijk tot ontwikkeling gekomen.

En onlangs werd bekend dat Rusland en Irak op het punt staan een economisch raamakkoord te sluiten voor een periode van tien jaar ter waarde van 40 miljard dollar. Rusland zal in dit kader een keur van projecten in Irak gaan uitvoeren, waaronder herstel van de infrastructuur en de opbouw van chemische industrie. Ten slotte heeft Rusland ook nog 7 miljard dollar van Irak te goed uit de Sovjettijd.

Het Arabische land is dus van onschatbare economische waarde voor Rusland. Toch is het de vraag of Poetin zijn goede betrekkingen met de VS hieraan zal opofferen. Vooraanstaande Russische politieke analisten zoals Vjatsjeslav Nikonov en ook Karaganov menen van niet. Zij zijn ervan overtuigd dat goede contacten met het Westen Rusland op termijn meer economische voordelen zullen opleveren dan die met Irak. Wel zal de Russische regering er alles aan doen om haar economische belangen in Irak veilig te stellen.

Het Kremlin zou ook niet echt tegen de verdrijving van Saddam Hussein zijn, mits zijn opvolgers maar de financiële verplichtingen van Hussein jegens Rusland zullen overnemen en de reeds bestaande miljardencontracten met Rusland zullen garanderen.

President Poetin heeft zich tijdens de laatste G-8-top in Canada ook in dergelijke bewoordingen uitgelaten tegenover president Bush. Dit verklaart tevens de toenemende contacten tussen de Russische autoriteiten en de Iraakse oppositie. Die zou de Russen inmiddels dergelijke garanties hebben afgegeven.

De scherpe officiële Russische opstelling inzake Irak lijkt daarom vooral te zijn bestemd om de morrende thuismarkt tot bedaren te brengen. Het Kremlin lijkt op deze wijze de wind uit de zeilen te willen nemen van de in groten getale aanwezige anti-Amerikaanse en pro-Iraakse politici en generaals in het land, zoals de communistenleider Gennadi Zjoeganov en LDPR-leider Vladimir Zjirinovski.

Achter de schermen zou Poetin allang aan een compromis werken, net als hij dat eerder deed in voor Rusland politiek gevoelige kwesties zoals de Amerikaanse stationering van troepen in Georgië en Centraal-Azië.