A. F. Th. van der Heijden heeft een nieuwe roman toegevoegd aan zijn almaar uitdijende literaire oeuvre: ”Het schervengericht”. Zou dit boek zijn populariteit weer laten groeien? ”De Movo tapes” (2003) was geen succes bij het grote publiek. Ook nu lijkt het erop dat Van der Heijden het zijn lezers te lastig maakt. A. F. Th. van der Heijden gaat sinds een paar jaar door het leven als A. F. Th. Zijn initialen gebruikt hij als merknaam, wat onderstreept dat hij met een eigenzinnig project bezig is.

A. F. Th. is de man van de grote greep. Zijn romancyclus ”De tandeloze tijd” telt vijf dikke boeken plus een paar minder omvangrijke. Na het afronden daarvan heeft hij een nieuwe romancyclus aangekondigd: ”Homo duplex”, een reeks waarin zo’n tien boeken zijn gepland. De roman ”De Movo tapes” was de eerste uit die reeks, gepubliceerd in 2003. Recent verscheen ”Drijfzand koloniseren” als sleutelroman voor de hele serie. Nu dus ”Het schervengericht”, waarvan nog niet duidelijk is welke plaats het zal hebben in het geheel van de beoogde cyclus.

Grootse greep
A. F. Th. denkt niet alleen in het groot als het gaat om de omvang van zijn reeksen en om de omvang van de boeken. Hij wil ook op het terrein van de literatuur een grootse greep doen. De verteller in ”Homo duplex” is de Griekse god Apollo, terwijl de sleutelroman ”Drijfzand koloniseren” sterk geïnspireerd is door de oedipusthematiek die in de tragedies van Sophocles te vinden is. A. F. Th. wil zijn literaire creatie bouwen op de gewelven van de literatuur der eeuwen. Dat doet niet iemand die ’in het klein’ denkt en slechts een persoonlijke bekentenis wil geven in verhaal, roman of gedicht.

”Het schervengericht” vertelt in ruim duizend pagina’s het verhaal van een filmregisseur, geïnspireerd op de gerenommeerde cineast Roman Polanski. Diens zwangere vrouw werd ooit vermoord, waarna hij aan lagerwal raakte en opgepakt werd vanwege een zedendelict. In de gevangenis -zo lezen we in ”Het schervengericht”- maakt hij kennis met een medegedetineerde, die de moordenaar van zijn vrouw blijkt te zijn. Het gaat flink vonken tussen beiden, waarbij duidelijk wordt dat niet alleen de moordenaar, maar ook de cineast in het drijfzand staat van kwaad en mislukking, tragiek en noodlot.

Het heden van de roman speelt zich af in de gevangenis. Een als cipier vermomde Apollo slaat het tweetal gade. Er is ook een uitvoerige terugblik op de voorgeschiedenis, waarvan het dieptepunt de moordpartij is. Opmerkelijk dat A. F. Th. het vertelperspectief op een gegeven moment legt bij het kindje in de buik van de vrouw. Dit kind leeft nog een poosje door nadat de moeder al overleden is aan haar verwondingen.

A. F. Th. heeft vermoedelijk niet deze bedoeling, maar de passage geeft een sterk argument om de onmenselijkheid van abortus provocatus te verhelderen. Als je leest hoe dat kleine mensje zielig doorleeft in het dode moederlichaam, hoe kun je dan tegelijk vinden dat je je zo’n mensje in andere gevallen mag doden? Maar dat is natuurlijk een zijspoor dat in deze roman niet veel gewicht in de schaal legt.

Ordening
De thematiek waarom het draait bij A. F. Th. is de tragiek van het bestaan. Er gaat van alles fout in het leven van mensen, in het klein en in het groot. Veel, zo niet alles mislukt of blijkt op den duur ijdel. Dat is tragiek, omdat mensen eronder lijden dat het nu eenmaal niet anders had gekund en dat het kwaad en de ellende onontkoombaar lijken te zijn - en dat dit eigenlijk alles is wat erover valt te zeggen. Heel menselijk natuurlijk en herkenbaar. Maar ook heel eigentijds en modern: volstrekt zonder hoop en zonder verwachting dat ooit de dag aanbreekt na de duisternis van de nacht. Ook dat is niet bijzonder opmerkelijk, maar wel vraag je je soms af waarom de afwezigheid van hoop zo vanzelfsprekend is in de moderne cultuur. Als we allemaal dorst hebben, waarom blijven we dan volhouden dat water niet kan bestaan?

Een oudere titel van A. F. Th. luidt ”Onder het plaveisel het moeras”. Dat moeras is de werkelijkheid van mislukking, ellende, kwaad en narigheid - de chaos. Het plaveisel staat voor de orde die wij erin aanbrengen, de burgerlijke fatsoensorde bijvoorbeeld. Maar ook kan het plaveisel staan voor een levensbeschouwing of een geloofsovertuiging.

Juist de god Apollo staat voor de ordenende taal, voor vastheid, maat en structuur. De filosoof Nietzsche heeft Apollo zo gekenschetst in zijn ”De geboorte van de tragedie” en dat heeft talloze schrijvers beïnvloed en geïnspireerd. Tegenover Apollo staat Dionysos: de god van de roes, chaos, afgrond en dood. Een duidelijk tegenwicht dus voor de activiteiten van Apollo.

Met de titel van de sleutelroman ”Drijfzand koloniseren” geeft A. F. Th. aan nog steeds in deze polariteiten te denken: het drijfzand is onontkoombaar, maar wat moeten we anders dan ons daar een thuis verwerven? Ook als we niet geloven dat dit ooit zal lukken? Dat is de levensbeschouwelijke pastelling waarin de moderne literatuur zich bevindt. A. F. Th schrijft dikke boeken en doet een grootste greep, maar deze patstelling komt ook hij niet te boven.

Bejubeld
A. F. Th. schrijft te dikke boeken. ”Het schervengericht” mag dan bejubeld worden door literatuurcritici -net als ”De Movo tapes”-, het gemiddelde lezerspubliek kan niet veel met deze eindeloze, uitgesponnen verhalen. Nog afgezien van het feit dat ethische bezwaren tegen vloeken en tegen de seksuele taferelen veel christelijke lezers ervan zullen weerhouden zijn werk serieus te nemen.