Aan hun wensen is tijdens de tweedaagse top, die na een marathonzitting om halfvijf in de nacht eindigde, vergaand tegemoetgekomen. De Belgische demissionaire premier Verhofstadt, fanatiek voorstander van een federaal Europa, had in de slotfase nog wel even heftig geprotesteerd tegen al die toegeeflijkheid, maar die was onvermijdelijk om alle 27 lidstaten in te winnen voor een oplossing. En zo veel viel er trouwens voor de ’vrienden van de grondwet’ ook weer niet te klagen, want inhoudelijk gezien is veruit het grootste deel van het in 2005 gesneuvelde ontwerp overeind gebleven.Vrijdagavond laat leek succes ver weg. Oorzaak was de onverzettelijkheid tot dan toe van Polen. Dat weigerde zich neer te leggen bij een inperking van het stemgewicht bij beslissingen in de vergaderingen van ministers. Het vormde met die opstelling en het daarbij gevoegde dreigement van een veto, vanaf het begin van het beraad een permanente risicofactor voor een goede afloop daarvan.

Na lang praten lukte het de Duitse bondskanselier Merkel, die als voorzitter van de Unie de regie voerde over het onderhandelingsproces, aan het eind van de vrijdagmiddag een deal te sluiten met president Lech Kaczynski. Die legde dat resultaat voor aan de regering in Warschau, die onder aanvoering van tweelingbroer en premier Jaroslaw Kaczynski in spoedzitting een oordeel velde. Zij veegde de afspraken resoluut van tafel. Dat betekende enkele uren na de vermeende doorbraak terug bij af. Weg was het stilaan te beluisteren gematigde optimisme. Alles lag weer open.

Merkel kondigde aan dat zij desnoods zaken wilde doen in de kring van de overige 26 partners, dus zonder Polen. Op een later tijdstip zou dat land dan alsnog kunnen aanhaken bij een uitgewerkt voorstel voor een nieuw verdrag. Voor de voormalige communistische natie hing een isolement binnen de EU in de lucht.

De bondskanselier kreeg voor die beoogde aanpak echter niet alle handen op elkaar. Vooral van Oost-Europese kant klonk gemor. Tsjechië liet weten niet te zullen meedoen aan een akkoord als Polen daarbij niet betrokken zou zijn. Portugal, dat op 1 juli het EU-voorzitterschap overneemt van Duitsland, wees de benadering eveneens af omdat het er niet voor voelde straks opgezadeld te worden met de lastige klus de scherven te lijmen en de eenheid te herstellen.

Vervolgens kwam Sarkozy in actie. Samen met Blair ontplooide hij een offensief om alsnog het tij te keren. Via de telefoon trachtten zij het Poolse thuisfront te bewegen tot de aanvaarding van een compromis. En jawel, hun ultieme missie slaagde. In de lezing van de Franse delegatie heet het dat hun president, die op het Europese podium debuteerde, de top heeft behoed voor een fiasco.

Eerder op de dag hadden Sarkozy en Blair nog een robbertje gevochten over een economische kwestie. Op verzoek van eerstgenoemde schrapte Merkel uit haar voorstellen de passage waarin vrije en ongestoorde concurrentie expliciet wordt aangemerkt als een van de doelen van de EU. In Frankrijk leeft onder de bevolking traditioneel vrees voor negatieve sociale gevolgen van vrijemarktwerking. Het nee bij het referendum tegen de grondwet viel mede daaraan toe te schrijven.

Brown, die deze week in Downing Street aantreedt als premier, stuurde zijn voorganger op pad om opheldering te vragen. De Britten zijn nu eenmaal warme voorstanders van zo veel mogelijk ruimte voor het bedrijfsleven. Ook bij voorzitter Barroso van de Europese Commissie bestond enige bezorgdheid. Hij wil geen beperkingen om protectionisme, staatssteun en kartelvorming te bestrijden, wat behoort tot het takenpakket van commissaris Kroes. Het dispuut eindigde met een apart protocol dat vermeldt dat de bevoegdheden van Brussel op het gebied van de mededinging onaangetast blijven.

Sarkozy kon zaterdag huiswaarts keren met een afgeslankt verdrag, met daarin minder nadruk op de vrije markt. Blair toonde enthousiasme over de vrijstellingen (”opt-outs”) op delen van het verdrag die hij voor het Verenigd Koninkrijk had bedongen om gevrijwaard te blijven van inmenging in de sfeer van de grondrechten van de burger en op het terrein van justitie en politie. Balkenende had flink wat binnengehaald als het gaat om het schrappen van de aanduiding grondwet en van de symbolen van een superstaat en op punten zoals de versterking van de positie van de nationale parlementen en het verankeren van de toetredingscriteria. Polen vierde dat het in ieder geval nog tien jaar lang niet inboet aan invloed. Tevredenheid bij de critici, de crisis bezworen, Europa gered. De grondwet is dood, leve het nieuwe EU-verdrag.