Als Duitse industriële kartels aan het einde van de Tweede Wereldoorlog zien dat een nederlaag onafwendbaar is, komen ze in het geheim bijeen om confiscatie te voorkomen. In het achterhoofd hebben ze het plan na verloop van tijd een derde wereldoorlog te ontketenen. De Amerikaanse geheime dienst krijgt lucht van de plannen en start Operatie Safehaven om een nieuwe oorlog te verijdelen. Wie meent dat geschiedenis saai is, moet ”Operatie Safehaven” van NIOD-onderzoeker Gerard Aalders lezen. Het is een onthullend boek dat zich -zoals president Roosevelt ooit zei over de geschiedenis van het Duitse bedrijf IG-Farben- laat lezen als een detective. Aalders heeft voor zijn boek talloze documenten doorgenomen die aan Safehaven zijn gerelateerd. In zijn voorwoord spreekt hij over „een tamelijk eenzame bezigheid.” Het resultaat echter mag er zijn, te meer daar over dit onderwerp in het verleden amper is geschreven.

Op 10 augustus 1944 komen in hotel Das Rote Haus in Straatsburg vertegenwoordigers van vooraanstaande Duitse bedrijven bijeen, onder andere Krupp (staal), Messerschmitt (vliegtuigen) en Volkswagen (auto’s). De voorzitter van de bijeenkomst, SS Obergruppenführer dr. Friedrich Scheid, houdt de fabrikanten voor dat de oorlog is verloren en dat men moet nadenken over de naoorlogse situatie. Ze moeten in het geheim hun kapitaal en kennis onderbrengen in neutrale landen. Zodra de partij de tijd rijp acht, zal ze de controle over Duitsland weer overnemen en de bedrijven terughalen en voor hun trouw belonen met orders. Het komt er dus op neer dat een grote vlucht wordt voorbereid van zowel kapitaal als kennis met als ultiem doel het stichten van een Vierde Rijk.

De Verenigde Staten vernemen echter van de plannen en komen met een tegenoffensief: Operatie Safehaven moet de voorgenomen kennis- en kapitaalvlucht verijdelen. De vergadering in Das Rote Haus sterkt de Amerikanen in hun vermoeden dat de nazi-partij en een groep industriëlen een volgende oorlog voorbereiden. Voor Washington is Safehaven een noodzakelijke operatie die ervoor moet zorgen dat het Duitse militarisme niet opnieuw de kop opsteekt.

Sport
De angst van Washington valt goed te begrijpen. Het Verdrag van Versailles stond Duitsland slechts een leger toe van 100.000 beroepsmilitairen. De wapenindustrie was in zijn geheel verboden. Duitsland omzeilde echter de beperkende maatregelen. Tal van Duitse bedrijven waren in afwachting van betere tijden in het buitenland ondergronds gegaan. „Het om de tuin leiden van geallieerde controlecommissies werd een sport”, aldus Aalders.

Zo sloot Duitsland een militair akkoord met het communistische Rusland van Lenin. De technisch wat achtergebleven Sovjet-Unie stelde in ruil voor Duitse technologie productievoorzieningen beschikbaar. De Duitse bewapeningsindustrie handhaafde haar technische kennis en wist die zelfs uit te breiden ondanks de sancties. Duitse militairen kregen op Sovjetgebied een pilotenopleiding en leerden tanks te besturen. Daarnaast hielp Moskou bij het ontwikkelen van gifgassen, explosieven, tanks en vliegtuigen.

Ook in andere Europese landen ontplooiden Duitse bedrijven activiteiten en vervaardigden daar goederen die ze in Duitsland niet mochten maken. In Nederland, aldus Aalders, kocht Krupp zich in bij een ingenieursbureau en ontwikkelde het bedrijf onderzeeërs die onder andere in Rotterdam werden gebouwd.

De activiteiten verklaren voor een belangrijk deel waarom Hitler toen hij in 1933 aan de macht kwam in betrekkelijk korte tijd een imponerende bewapeningsindustrie, leger, luchtmacht en marine kon opbouwen.

Bondgenoot
Met deze wetenschap in het achterhoofd is het geen wonder dat de Verenigde Staten schrikken als ze horen van de bijeenkomst in Straatsburg. De mogelijkheid van een derde wereldoorlog wordt als een serieuze optie beschouwd, aldus Aalders. „Het wantrouwen jegens Duitsland en zijn wapens voor economische oorlogvoering was enorm, net als de fascinatie die het opriep.”

Volgens Aalders zijn ook de Russen beducht voor de Duitse economische macht als bron van militarisme. Beide grootmachten zijn ervan overtuigd dat eliminatie van die macht een absolute voorwaarde is om toekomstige Duitse militaire agressie te voorkomen. Tijdens de oorlog zijn de twee landen het daarover eens.

Maar in feite al voor het einde van de oorlog, is het met die eensgezindheid gedaan. De NIOD-onderzoeker stelt dat vooral grote Amerikaanse bedrijven zich ontpopten als felle tegenstanders van Safehaven. Want niet alleen Standard Oil (Exxon), maar ook andere giganten als Dow, General Motors en Goodyear hadden overeenkomsten gesloten met Duitse kartels als Krupp, Mannesmann, IG Farben en Schering. Die overeenkomsten waren bij het uitbreken van de vijandelijkheden voor de duur van de oorlog opgeschort, maar bijna altijd met de toezegging dat de business meteen na de vrede zou worden hervat. Dan zou het weer ”business as usual” zijn.

Tegelijkertijd wordt door de angst voor het communisme Duitsland een onmisbare bondgenoot in de strijd tegen het Rode Gevaar. Duitsland is niet langer een vijand, maar een bondgenoot. Andersom is de Sovjet-Unie was niet langer de bondgenoot, maar de nieuwe vijand.

Deling Duitsland
Operatie Safehaven verliest zijn nut door de veranderde verhoudingen in de wereld. Aalders: „De deling van Duitsland in Oost en West bracht wel een ’natuurlijke’ deconcentratie van macht en industriële conglomeraten te weeg. Paradoxaal genoeg werd het vermeende gevaar van het Vierde Rijk geëlimineerd, juist omdat de voormalige bondgenoten elkaar begonnen te bestijden. Het Derde Rijk werd immers in tweeën gesplitst en de beide afzonderlijke delen associeerden zich via het Warschaupact of de NAVO met hun voormalige vijanden. Daarmee had het probleem zichzelf opgelost. Duitsland als oorlogszuchtige natie, de tijd beidend om uit zijn as te herrijzen en opnieuw een wereldoorlog te ontketenen, bestond niet meer.” Wie durft er nog te zeggen dat geschiedenis saai is?