Het is bijna onvoorstelbaar hoeveel de zeventiende-eeuwse predikant Franciscus Ridderus (1620-1683) geschreven heeft: in totaal 28.000 pagina’s. Franciscus Ridderus (latinisering van Frans de Ridder) had behalve bekwaamheid in het veld van de theologie ook een historische interesse en publiceerde tevens van tijd tot tijd gedichten, die overigens niet altijd zo gewaardeerd werden. Ridderus’ eerste gemeente was Schermerhorn, vanwaar hij in 1648 naar Brielle vertrok. In 1656 werd hij beroepen naar Rotterdam, waar de gemeente mede onder zijn leiding tot grote bloei kwam. Hij stierf in 1683 te Rotterdam.

Met Jacobus Koelman verschilde Ridderus ernstig van mening -om niet te zeggen: kwam hij in conflict- inzake de consequenties die deze trok uit zijn bezwaren tegen misstanden zoals hij ze in de kerk waarnam. Die misstanden zag Ridderus ook, maar hij had toch meer de eenheid van de kerk op het oog. Daarom was hij geen voorstander van de conventikels of gezelschappen, al deelde hij zeker de nadruk die ook in deze kringen werd gelegd op de persoonlijke vroomheid.

Behalve polemische werken (als orthodox voetiaan nam hij de pen op tegen coccejanen, arminianen, socinianen enz.) is ook een aantal praktische bevindelijke werken van Ridderus bekend. Daarvan is er één onlangs in herdruk verschenen. Het zijn de ”Dagelijkse huiscatechisaties” in drie delen.

Het eerste deel bevat de morgenoefeningen, waarin de hoofdzaken van de christelijke geloofsleer in vraag-en-antwoordvorm worden behandeld. In het tweede deel staan de middagoefeningen, die ingaan op de praktijk van het christelijke leven in allerlei situaties. Deel 3 bevat de avondoefeningen en daarin wordt de Bijbelse geschiedenis behandeld van Genesis 1 tot Openbaring 22. Kort samengevat gaat het in deze drie delen dus over leer, leven en Bijbelkennis. Elk deel bevat 31 hoofdstukken, voor elke dag van de maand een hoofdstuk.

Bekend als Cats
In Ridderus’ tijd beleefde dit praktische werk al vele, vele herdrukken en was de huiscatechisatie in menig christelijk huisgezin aanwezig. Het schijnt dat Ridderus minstens zo bekend was als vader Cats.

De invloed die er van dit werk uitging, kan moeilijk overschat worden. Bezig zijn met vragen over de geloofsleer, de praktijk van het christenleven en met Bijbelkennis is natuurlijk iets dat te allen tijde onze waardering verdient. Men kan zich afvragen of naast het onderwijs dat onze jongeren op school en in de kerk ontvangen, er thuis nog wel tijd en aandacht is voor dit stukje praktische vroomheid door middel van huisgodsdienst.

Alles wat het samen bezig zijn met Gods Woord in de gezinnen kan bevorderen, verdient onze waardering en alleen om die reden al wil ik deze werken van Ridderus aanbevelen.

Wel dient de lezer en gebruiker van deze huiscatechisaties zich te realiseren dat het dagboek de geest ademt van de tijd waarin Ridderus zich bewoog. Dat de spelling is aangepast aan de hedendaagse regels, zoals op het schutblad wordt vermeld, is ook wel het minste wat je mag verwachten als een uitgever graag ziet dat deze boeken niet slechts in de boekenkast gezet worden, maar elke dag eruit gehaald en gebruikt.

Nadere reformatie
Overigens vind ik dat de „overzetting in hedendaagse spelling” nog maar zeer ten dele is doorgevoerd. Behalve spelfouten treft de lezer ook verouderde spellingsvormen en naamvalsuitgangen aan. Spellingsvormen als ”zekerlijk”, ”hunne” en dergelijke kunnen geen hedendaagse spelling worden genoemd. Hetzelfde geldt van de schrijfwijze ”Richter” in plaats van ”Rechter”. Het gebruik van het woord ”driftig” in de betekenis van ijverig roept misverstanden op. In nog sterkere mate geldt van de stijl en de zinsbouw dat ze niet aangepast zijn, wat de leesbaarheid zeker voor de hedendaagse generatie niet ten goede komt. Terwijl deze boeken juist voor hen zo leerzaam kunnen zijn. Kortom, wat de spelling en stijl betreft verdient dit boek nog een nadere reformatie.

Maar ook inhoudelijk moet de lezer er rekening mee houden dat er onderwerpen worden aangesneden die goed te plaatsen zijn in de tijd en de context waarin Ridderus zich bewoog, maar die wat verder van ons af staan, zoals de vraag of de magistraat iemand kan dwingen tot geloof en de bespreking van de vraag welke waarde de kloostergeloften al dan niet kunnen hebben.

Dit laat onverlet dat er wijze lessen zijn te putten uit dit drievoudige dagboek. Want zo willen deze boeken gehanteerd worden: als dagboek. Als leidraad bij de dagelijkse overdenking van Gods Woord. Lessen over geloofszekerheid, de weg van het heil, maar ook de praktijk van het leven. Hoe moet een christen zich gedragen in zijn beroep, bij maaltijden, in huwelijk en gezin? Ook is het antwoord te vinden op de vraag: wanneer is het geoorloofd toornig te worden, en wanneer gaat de gramschap te ver?

Maar vooral geeft Ridderus op pastorale toon Schriftuurlijke raad in allerlei vragen die het geestelijke leven en de voorbereiding op de eeuwigheid raken.