Titel: ”De man met de hoed”
Auteur: Pauline van de Ven
Uitgeverij: Donker, Rotterdam, 2006
ISBN 90 6100 584 1
Pagina’s: 512
Prijs: € 24,50.Wie is er tegenwoordig niet op zoek naar zijn persoonlijke geschiedenis? Zowel in Nederland als daarbuiten is ancestrale literatuur hot. Jonge loten aan de stam die een roman schreven over de eigen familieboom zijn Dorinde van Oort en Pauline van de Ven. De een over een oma, de ander over een schoonfamilie.

Van Oort gaat als een detective te werk als het over haar grootmoeder Annetje gaat en dat resulteert in ”Vrouw in de schaduw”, een spannende, niet heel erg geloofwaardige thriller waarin een oude dame wordt ontmaskerd als een moordenares. ”Vrouw in de schaduw” is de geromantiseerde biografie van Annetje Beets, die in 1987 op de leeftijd van bijna honderd overleed. Ze was een aangetrouwde oudtante van de schrijfster Dorinde van Oort, die haar verhaal vertelt vanuit het perspectief van Beets’ kleindochter Emma Mansborg.

Het boek is een mengeling van fictie en feiten, maar leest wel als een Agatha Christie. Er worden historische personen opgevoerd, zoals de vooraanstaand politicus en burgemeester van Rotterdam Piet Oud. Andere figuren zijn gefingeerd of hebben om redenen van privacy gefingeerde namen gekregen. Het lijkt erop dat Van Oort haar eigen grootvader in het boek de naam Christiaan Mansborg geeft. Zijzelf is namelijk de dochter van Jean Dulieu (pseudoniem voor Jan van Oort), schepper van stripfiguur Paulus de Boskabouter. Dulieu was weer de zoon van de getalenteerde bas-bariton Hendrik Christiaan van Oort, die in 1953 in Soest is overleden.

Spanning
Na de begrafenis van oma Annetje komen bij de schrijfster alias kleindochter vragen op: Waarom zit er tussen de dood van Oud en het huwelijk met Mansborg zo weinig tijd? Wat veroorzaakt die altijd aanwezige onderhuidse en schimmige spanning in de familie? Tussen de papieren van haar grootmoeder vindt ze dingen die haar nieuwsgierigheid wekken. Ze duikt in archieven en voert (moeizame) gesprekken met mensen die Annetje kenden en schrijft ten slotte een reconstructie van het leven van Annetje Beets. Stap voor stap wordt duidelijk welk leven Annetje Beets heeft geleid.

Volgens de reconstructie van Van Oort heeft Annetje Beets niet alleen een verhouding gehad met notaris H. C. Oud, die ze als jong meisje al kende, maar ook met diens -getrouwde- zoon P. J. (Piet) Oud, VVD-politicus en burgemeester van Rotterdam. Uit de verhouding die Annetje met Piet Oud gehad moet hebben, is waarschijnlijk een kind geboren. Harde bewijzen zijn er niet, maar Van Oort weet het geheim met notities, brieven en foto’s op haar manier aan te tonen.

Annetje woont jarenlang bij Oud sr. als huishoudster en wie weet, insinueert Van Oort, ook als geliefde. Ze trouwt na de dood van Oud sr. met de gescheiden Christiaan Mansborg. Na het leven in de villa Vossenveld te Soest en de geheimzinnige ziekte en dood van Mansborg wijst Van Oorts beschuldigende vinger naar Annetje Beets. Lief omaatje blijkt bij het overlijden van haar echtgenoot Christiaan Mansborg een handje te hebben geholpen.

De oplossing van het raadsel lijkt bij Van Oort een kwestie van wensdenken. Op bladzijde 237 slaat ze aan het interpreteren: „Ik stel me de situatie voor…” Bladzijde 239: „Baarlijke nonsens. De conclusies liggen voor de hand.” Pagina 260: „De feiten lagen onomstotelijk vast. Oma Annetje had een aanslag op grootvaders leven gepleegd, die was mislukt. Ze had het nogmaals geprobeerd, en nog eens. Toen ook die pogingen mislukten, had ze hem, ziek als hij was, in mei al krankzinnig willen laten verklaren. Ook dat was mislukt. Wilde ze nog een volgende poging wagen, dan moest zij beter beslagen ten ijs komen.”

Complot
”Vrouw in de schaduw” leest als een sensationele onthulling. Toch is dit boek uiteindelijk het ontluisterende levensverhaal van een talentvolle vrouw die na een moment van onbedachtzaamheid jaren schreit. Annetje Beets liet haar kind opgroeien bij zus Vera als lievelingsneefje Piet en moest haar lange leven blijven draaien en verzwijgen dat ze een kind van Oud jr. had.

Het grote dilemma van het boek is overigens de gespleten verhouding tussen (schrijfster) Emma en haar vader Lepel, de stiefzoon van Annetje Beets. Vader blijkt niet zo’n fraaie rol te vervullen en was min of meer betrokken in het complot van Annetje om haar man en zijn vader Christiaan Mansborg op een zachte manier van het leven te beroven. Opvallend is dat de auteur zo’n hard en meedogenloos oordeel over Lepel zomaar zwart op wit in een boek voor haar rekening neemt.

Dorinde van Oort plaatst haar familiegeschiedenis niet in een meeslepend groots en breder verband, zoals Geert Mak. Evenmin neemt ze het verzamelde materiaal als uitgangspunt voor een echt grote roman, zoals Jan Siebelink. Haar verhaal hangt ze op aan een scabreus geheim en het is de vraag of je dat tot in de finesses met de buitenwacht moet delen.

Fabrikantenfamilie
Pauline van de Ven ging op een heel andere wijze te werk dan Van Oort. Zij schreef een geromantiseerde geschiedenis over de lotgevallen van een Nijmeegse fabrikantenfamilie, de Bury’s.

Michel Bury was oprichter van kunstzijdespinnerij Nyma, ooit de grootste werkgever van Nijmegen. Deze roman is zelfs te lezen als ”hyperboek”, een door Van de Ven geïntroduceerd begrip. Een hyperboek is een digitaal plakboek. In dit geval bestaat het boek uit twee lagen. De tekst zoals die ook in de papieren versie van het boek staat is de eerste laag. De tweede laag bestaat uit extra informatie die niet in het boek is of kan worden vermeld: foto’s, brieven, geluidsopnamen en filmpjes op internet. De auteur wil de lezers dit boek interactief laten aankleden. Iedereen kan informatie naar Van de Ven sturen. Zij bepaalt als webmaster wat er wel en niet wordt geplaatst.

Van de Ven haalde het materiaal voor genoemde roman uit eigen familie: Dumont. Zij is met een kleinzoon van Bury getrouwd. Is Van Oorts roman oerspannend en minder waarheidsgetrouw, die van Van de Ven is gewoon goed geschreven en staat stevig in de context van de geschiedenis. Overigens ontstond er enige verwarring rond de nostalgische boekomslagen van Van Oort en Van de Ven. De omslagen tonen een vrijwel identiek beeld van een gezin aan het strand in de eerste helft van de vorige eeuw, de mannen dragen zelfs dezelfde hoed. Een panama.