De orkaan zou aanleiding zijn geweest voor een avontuur, maar deze zonnige dag met een windje dat net de nodige koelte verstrekt, onthult een glashelder landschap tot in de uiterste hoeken. De fietstocht, geïnspireerd op het beroemde boek ”Afke’s tiental” en een van de zeven die VVV Mid-Friesland gebundeld heeft, vangt aan in Wergea.

Het gezin van Afke staat in brons gegoten langs de Nieuwe Leeuwarderweg. Het blinkt niet uit in artistieke schoonheid, maar biedt in het ochtendlicht een gemoedelijke aanblik. Het arbeidersgezin Feenstra dat Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer, de eerste vrouw van socialistisch voorman Pieter Jelles Troelstra, inspireerde voor haar boek ”Afke’s tiental”, woonde hier ruim honderd jaar geleden in armelijke omstandigheden. Dochter Wiepkje, in het boek ”in betrekking in de grote stad”, was in werkelijkheid Hiltsje. Ze werkte bij de schrijfster die in Leeuwarden woonde en onder het pseudoniem Nienke van Hichtum boeken schreef.

Het uit 1780 stammende museum Ald Slot tegenover het beeldje is nog gesloten, maar blijkt na het fietsen een verrassend toetje en bevat zelfs een kast waarin Afkes gezin in poppen is uitgebeeld. Oude uitgaven van Van Hichtums bestseller luisteren het geheel op.

Ald Slot bevat drie stijlkamers uit verschillende periodes en mevrouw Dijkstra laat met verve de voorwerpen uit het Friese verleden tot leven komen. Het prachtige pand, door haar man gerestaureerd, is met liefde en toewijding uitgebouwd tot een bijzonder particulier museum.

Water
Het kerkje van Swichum dat je na een minuut of tien fietsen bereikt, is alweer de moeite van het afstappen waard. Door de ramen belooft het beeldsnijwerk van de preekstoel een prachtig interieur, maar het vereist een bezoek aan de koster om dat te bezichtigen, want de kerk is gesloten. Oude, verweerde grafstenen staan tussen glanzend, nieuw marmer.

Van Swichum naar Wirdum, langs statige boerderijen, vroeger de states, die een rijke historie herbergen.

Het valt opeens op dat het landschap, vanuit Afkes ogen bekeken, veranderd is. Maïsvelden schieten omhoog en onttrekken de skyline binnenkort aan het gezicht. Vroeger stonden hier vermoedelijk korenschoven in plaats van in landbouwplastic verpakte grasbalen. Kerkjes met spitse torentjes of zadeldaken waren er ten tijde van Afke ook, maar nu ontsieren eveneens flats en kantoorgebouwen de Friese einder. Wie Geert Mak gelezen heeft, die de veranderende Friese samenleving boeiend heeft beschreven, moet vlak voor Mantgum een uitstapje naar rechts maken en het bord ”Jorwerd, 2 kilometer” volgen.

In Mantgum gaan we over de Hegedyk en het riviertje de Zwette, waar in barre winters schaatsers van de Elfstedentocht niet aan de kou proberen te denken. Nu doet de warmte erg naar water verlangen. Een wegwijzer naar de supermarkt brengt ons voor de gesloten deur van ”Promarkt A & P De Jong. Alles binnen handbereik”. Hier is in honderd jaar niet veel veranderd, vrees ik. Het hele dorp slaapt.

Sibbeltje
Friesland verdient een compliment voor zijn fietspaden. Ze slingeren in het gelid met de landweggetjes mee, soms nog maar net aangelegd. In de sloten drijven de bladeren van de gele plomp, symbool op de Friese vlag die hier veelvuldig wappert. Friese paarden glanzen in de grazige weiden. Een bord ”De âld toer - terp met 12e-eeuwse toren” nodigt uit om de route even te onderbreken. De in 1985 gerestaureerde toren van wat ooit de St.-Nicolaaskerk was, is indrukwekkend en de terp biedt een weids uitzicht over de landerijen.

Rond de toren ligt het kerkhof waarop de Easterwierrumers nog altijd begraven willen worden. Namen als Sibbeltje, Saapke, Sijbetje, Bontje, Uiltje en ja, ook Afke, geven wel aan dat we hier het Friese hart naderen. In het midden van het gazon zijn grijze, verweerde grafstenen uit de 16e eeuw nog net leesbaar. „Lear die kiderkes toe en verbiedt haer niet tot My te come want sodanige hoort dat hemelrijck toe.”

Naarmate ik trappend het middelpunt van Friesland nader en volgens de Friezen zelfs dat der aarde, wordt het Fries ingewikkelder. Easterwierrum, Littenseradiel, Tsjerkebuorren, Tsienzerbuorren, dat is toch niet meer soepel uit je mond te trekken.

Een enorme klap onderbreekt de mijmeringen, en besmuikt gegiechel achter het struweel leert dat ik een plastic zak met water gemist heb, die me evenwel frontaal had moeten treffen. En dat terwijl de dorst nog altijd niet gelest is. Zelfs de Blauwe Tent, een ”droege kroech” waar geen alcohol geschonken wordt, is dicht. De droge kroeg eert sinds 1911 de geheelonthouding die een dominee hier een eeuw geleden onder de arbeidersklasse predikte. De dorst is nog niet zo hevig dat ik begerig sloten bestudeer. Op dat kritieke punt fietsen we Reduzum binnen, waar een eenvoudig uitspanninkje Spa blauw verkoopt.

Overlevering
In Eagum is het middelpunt bereikt. Het dorp, bestaande uit zes boerderijen, heet eigenlijk Aegum. Een grafsteen uit 1655 van Paulus Jans Kley, aan wie de Friezen de indijking van het Wargstermeer in 1632 te danken hebben, bewijst dat. Volgens de overlevering hebben ambtenaren destijds gemeend dat de Friese klank in het Nederlands het best kon worden weergegeven door het te veranderen. Je spreekt het uit met de ee van keer, Eagum dus.

In deze negorij, want hoe kun je het anders noemen, staat een boerderij met de naam ”Mid-Friesland” op de gevel. Volgens Friezen ligt het middelpunt van de wereld, zoveel passen van de toren af, ook hier. „Wie het niet geloven wil, trede het maar na”, zeggen ze dan.

Die behoefte is na een paar uur fietsen niet nadrukkelijk aanwezig. In de verte zijn de twee vrijwel identieke kerktorens van Wergea, het eindpunt van de tocht, alweer zichtbaar. Mooi land, Friesland.