Hiermee zet de Russische president een streep door het oorspronkelijke unieplan tussen de twee landen, waarin sprake was van samengaan op basis van gelijkwaardigheid en behoud van soevereiniteit. Dit bleek woensdag tijdens een topontmoeting tussen Poetin en Loekasjenko in het Kremlin.

Loekasjenko toonde zich volkomen verrast door de plannen van het Kremlin. De Wit-Russische president was immers halverwege de jaren negentig de initiator van een unie tussen Rusland en Wit-Rusland. In 1996 had hij daartoe een speciaal unieverdrag gesloten met de toenmalige Russische president Boris Jeltsin. En in de jaren daarna was de Wit-Russische dictator de drijvende kracht achter het integratieproces.

Als Loekasjenko’s voorbeeld voor de unie tussen Rusland en Wit-Rusland diende de Sovjet-Unie, een verbond van meerdere ’onafhankelijke’ staten met een overkoepelend parlement en president. Hij hoopte dat naast Rusland ook Oekraïne, Moldavië en op termijn zelfs Servië en Montenegro zouden toetreden tot deze door hem genoemde ”Slavische Unie”. De meest geschikte presidentskandidaat voor deze nieuwe supermacht achtte hij zichzelf.

Onder Poetin is de klad gekomen in Loekasjenko’s plannen. De Russische president heeft de markthervormingen in zijn land versneld doorgezet en heeft ook openlijk aansluiting gezocht met het Westen. Dit tegen het zere been van de Wit-Rus, die juist alle markthervormingen heeft teruggedraaid en een agressief antiwesters beleid voert.

Gevolg is dat zowel economisch als politiek de landen de afgelopen jaren sterk uit elkaar zijn gegroeid. Rusland beschikt over een kapitalistische economie met een relatief open politiek systeem. De Wit-Russische bevolking zucht daarentegen nog steeds onder een planeconomie met aan het hoofd een dictator, die alle oppositie genadeloos de kop indrukt.

Al in juni dit jaar liet Poetin aan Loekasjenko doorschemeren weinig trek meer te hebben in de oorspronkelijk unieplannen. „Het herstel van de Sovjet-Unie ten koste van alles, waaronder de Russische economische belangen, zal Rusland alleen maar verzwakken.” De Russische president -en met hem de meer liberale politici en economen- meenden met het economisch zwakke Wit-Rusland het paard van Troje binnen te halen en schoven de unieplannen feitelijk op de lange baan.

Maar nationalistische en conservatieve politici in het Kremlin steken hun wens voor het samengaan met hun Slavische buurland niet onder stoelen of banken. Zij vergelijken een dergelijke eenwording met die tussen de twee Duitslanden tien jaar terug en spreken over de „historische noodzaak” ervan. Zij wijzen vooral op het politieke voordeel voor Rusland, namelijk directe grenzen met de EU (Polen) en het naderen van de onder vuur liggende enclave Kaliningrad.

Deze krachten hebben het de afgelopen anderhalve maand in het Kremlin duidelijk gewonnen van de gematigden, voor wie Poetins voorstellen woensdag net zo’n verrassing waren als voor Loekasjenko.

Poetins plan voorziet al volgend jaar in een referendum en gemeenschappelijke parlementsverkiezingen. In januari 2004 zal een gemeenschappelijke munt worden ingevoerd -de Russische roebel- en twee maanden later zal de gemeenschappelijke president -de Russische president- worden gekozen. Daarmee zal het eenwordingsproces voltooid zijn en is Wit-Rusland toegevoegd aan de 89 reeds bestaande Russische regio’s.

De overrompelde Loekasjenko hield zich woensdag in Moskou nog op de vlakte. Maar toen hij eenmaal thuis was, werd duidelijk dat hij uiterst ontevreden was. „Dit is een onacceptabele optie voor Wit-Rusland. We zullen hiermee nooit akkoord gaan.”

Volgens analisten heeft Loekasjenko echter weinig manoeuvreerruimte en zal hij uiteindelijk schoorvoetend akkoord gaan. Zijn dictatoriale bewind bestaat immers bij de gratie van de politieke en economische steun van Rusland. Als hij niet instemt met Poetins plannen, bestaat er een grote kans dat het Kremlin al zijn steun aan de Wit-Rus intrekt, met alle desastreuze gevolgen van dien. De Wit-Russische economie zal in de kortste keren volkomen vastlopen en er is maar een kleine kans dat Loekasjenko een dergelijke crisis politiek overleeft.