Titel: ”Genezen verklaard voor… Een ziekenhuis in kamp Westerbork, 1939-1945. Westerbork Cahiers 11”
Auteur: G. Abuys en D. Mulder
Uitgeverij: Hooghalen, Assen, 2006, i.s.m Stichting Herinneringscentrum Kamp Westerbork
ISBN 90 232 4247 5
Pagina’s: 104
Prijs: € 11,50.Boze of verschrikkelijke herinneringen stoppen we graag weg. Als je eraan denkt, geeft dat toch maar verdrietige en sombere gedachten. Het is heel menselijk om zo te doen. Toch weten we ook dat het wegstoppen van dit soort herinneringen psychische problemen kan veroorzaken. We zien het bij soldaten die teruggekeerd zijn van vredesmissies zoals die in Srebrenica. Bekend zijn de KZ-syndromen bij de overlevenden van Duitse en Japanse concentratiekampen.

„Als de besten aan het front sneuvelen, dan kan men thuis tenminste het ongedierte verdelgen”, aldus Adolf Hitler in ”Mein Kampf”. Het is bekend genoeg dat er door de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog verschrikkelijke dingen zijn gedaan. Toch schrik je steeds weer als je concrete ervaringen en getuigenissen leest van mensen die iets van die verschrikkingen hebben meegemaakt. ”Het vergeten hoofdstuk” van B. Heyl is daarom geen aangename lectuur. Dit boek gaat over het uitroeien van zieken en gehandicapten in nazi-Duitsland en in bezet Nederland. Voor de auteur staat het vast: „Het vergeten van deze geschiedenis leidt tot ballingschap; het herinneren ervan leidt tot verlossing.”

Slechts tot last
Ook in onze tijd zie je dat vooraanstaande geleerden en artsen in positieve woorden spreken over euthanasie voor (ernstig) gehandicapten. Ook wordt weer nagedacht en geschreven over eugenetica, de wetenschap die zich bezighoudt met de verbetering van het menselijk ras. Het is daarom misschien wel goed om weer eens te lezen hoe geleerden in de eerste helft van de vorige eeuw hierover dachten, schreven en onderzoek deden.

Hoe is het mogelijk dat geleerden van naam uitspraken deden waarvan je schrikt. Bijvoorbeeld die van prof. dr. M. Staemler, die al in 1933 zei: „Minderwaardige mensen zijn slechts tot last.” Hoe was het mogelijk dat Hitler erin slaagde artsen in Duitsland (gelukkig niet in Nederland) zonder al te veel protest mee te laten werken aan sterilisatieprogramma’s voor Joden, zigeuners en verstandelijk gehandicapten? Het boek van Heyl laat zien dat zelfs in kerkelijke kringen, zowel protestants als rooms-katholiek, mensen zich vérgaand lieten beïnvloeden door de nazipropaganda. Zo was er in een Duits-evangelisch kerkblad te lezen: „De overheid heeft bevolen wie erfelijk ziek is, zal in de toekomst geen kinderen meer krijgen. Want ons Duitse vaderland heeft gezonde en ijverige mensen nodig. Gehoorzaam de overheid! Gehoorzaam ook wanneer het je zwaar zal vallen.”

Schoolboekjes
Een Amerikaanse wetenschapper die in 1937 en 1938 in Duitsland verbleef, publiceerde een artikel onder de veelzeggende titel ”Gemakkelijke prooien van het massahypnotisme”. Hij schreef: „De meeste Duitsers worden het slachtoffer van de radio. (…) Het is Goebbels’ grote inspiratie, dat propaganda tenslotte de rede overwint. Iedere Duitscher -wat ook zijn geloof is- ervaart het dat door de constante herhaling van propaganda in de pers, de radio en door persoonlijke middelen, elke weerstand gebroken wordt.” En de redactie voegde eraan toe: „Wij realiseren ons nog veel te weinig in welk een uitgebreidheid zelfs rustige Christenen door middel van oog en oor beïnvloed zijn door de machten der duisternis.” Tot in de schoolboekjes kwam deze propaganda voor: „De bouw van een psychiatrische inrichting kost 6 miljoen mark. Hoeveel blokhuizen van 1500 mark per huis had men daarvan kunnen bouwen?”

Vanaf het moment dat in 1933 de sterilisatiewetten in werking traden tot aan het einde van de oorlog werden zo’n 400.000 erfelijk belaste zieken gesteriliseerd. Door films zoals ”Opfer der Vergangenheit” en boeken zoals ”Veredeling door vernietiging” was de bevolking hiervoor rijp gemaakt. Nog steeds is de Wet ter voorkoming van erfelijke ziekten uit 1933 in Duitsland van kracht, ondanks een poging van de Groenen in 1988 om deze wet in te trekken.

Zinvol en zinloos
Elsevier publiceert jaarlijks een top tien van de beste ziekenhuizen in Nederland. Als zo’n lijst in 1943 gepubliceerd zou zijn, was daar ongetwijfeld ook het ziekenhuis van het Judendurchgangslager Westerbork bij geweest. De bekende historicus Presser noemde deze kampafdeling „de meest zinvolle en de meest zinloze.” De titel van Westerbork Cahiers 11 spreekt voor zich: ”Genezen verklaard voor… Een ziekenhuis in kamp Westerbork, 1939-1945”.

Aan de hand van herinneringen van patiënten, doctoren en verpleegsters wordt een goed beeld gegeven van de gezondheidszorg in het kamp. Een van die herinneringen was die van verpleger Bob Cahen: „Eén van de transporten bracht ons een oudeliedenhuis uit Amsterdam. Oud, lam en blind. Werkkrachten voor Polen. We hebben ze alleen in een aparte ruimte gelegd, waar we ze tenminste een beetje verzorging konden geven. Zo had ik er een oud mannetje bij, 89 jaar. Aan één zijde geheel verlamd. Ik heb hem gedurende twee dagen verpleegd en toen hij wegging, haalde hij uit de voering van zijn jas een nog echt oud zilveren kwartje. „Dat is voor u broeder, omdat u zo goed voor mij gezorgd hebt.”” Zinloos werk? Beslist zinvol om te lezen.