Titel: ”Luther onze huisvriend”
Auteur: Paul Scheurlen
Uitgeverij: De Banier, Utrecht, 2006
ISBN 90 336 0597 X
Pagina’s: 304
Prijs: € 19,75.De preek is bij Luther geen verhaal van wat mensen of zelfs de predikant bij de tekst ervaren, maar wat de levende God tot verloren mensen te zeggen heeft. Preken betekent voor hem Christus bij de mensen brengen, blijkt ook weer in de heruitgave van zijn werk.

Uitgeverij Metzler zet onverdroten het megaproject van de zeer aantrekkelijk geprijsde heruitgave van Luthers werken voort. Opnieuw verschenen veertien dikke delen van de Weimarer Ausgabe in een qua vorm en prijs zeer aantrekkelijke editie. Een lust voor oog en hand, maar meer nog voor hoofd en hart, want het eigenlijke aantrekkelijke is Luthers woord, zoals hij het schreef en sprak.

Deze veertien delen, de laatste in de reeks ”Schriften”, bevatten hoofdzakelijk preken, maar daarnaast ook Luthers Kleine en Grote Catechismus, zijn liederen en zijn geschriften tegen de dopers. De veelzijdigheid van deze reformator en de kracht van zijn woorden kunnen de kerk van vandaag nog steeds meer dan goede diensten bewijzen.

Eenvoudig preken
Luther was allereerst uitlegger van de Schrift. Dat was zijn taak als hoogleraar in Wittenberg en dat bracht hij op de preekstoel in praktijk. Luther heeft in zijn leven ervaren hoe het Woord van de andere kant komt, en ook moet komen wil het ons uit de eeuwige nood helpen. De preek is bij Luther -zo is in deze delen steeds weer te lezen- niet het verhaal van wat mensen of zelfs de predikant bij de tekst ervaren, maar wat de levende God tot verloren mensen te zeggen heeft. Preken betekent voor Luther Christus bij de mensen brengen. De preek is daarbij zowel leer als vermaning. Leer als duidelijk maken wat een mens tot heil nodig heeft, vermaning als oproep dit heil in geloof en bekering te ontvangen.

De huidige lezer van deze preken valt op dat de hoorder van de preek zich bewust is van zijn of haar verloren staat voor God. En dat is toch het probleem voor de verkondigers van vandaag, waar het zo vaak lijkt alsof de meeste energie besteed moet worden aan het duidelijk maken dat mensen schuldig, zondig en verloren zijn. Toch kan ook Luther bij dit probleem helpen, namelijk doordat hij steeds op de persoon af preekt. Kent u dit? Weet u dat? Heeft u dat ook? Dat zijn de vragen die Luther stelt om zo de gemeente voortdurend op het verkondigde te betrekken. Daarbij kent Luther zichzelf en de wereld waarin de gemeente leeft, en is dat niet voorwaarde voor elke prediker?

Verder valt op hoe eenvoudig de preken zijn, waarbij eenvoudig heel wat anders is dan simpel. Eenvoudig preken is een hele kunst, zegt Luther, en dat weet niet alleen elke predikant maar ook elke kerkganger. Ook daarom is het nut van deze uitgave meer dan het verkrijgen van inzicht in Luthers theologie.

Catechese
Het was de overtuiging van de reformatoren dat het verval van de kerk ook sterk veroorzaakt was door het verval van de catechese. Het verbaast dan ook niet dat de zestiende eeuw een enorme hoeveelheid aan catechismussen kent, en niet alleen reformatorische omdat ook Rome wel inzag dat er op dit gebied veel moest gebeuren. Luthers bijdrage is een zogeheten Kleine en een Grote Catechismus, waarbij de grote welhaast als Luthers beknopte dogmatiek kan gelden en belijdenisgeschrift is geworden.

Interessant is hoe Luther de catechese ziet als een middel tot kennisoverdracht, maar dan op een manier die aansluit bij de vragen die jonge mensen kunnen hebben. Zoals Luther bij zijn Bijbelvertaling eerst luisterde naar hoe mensen spreken, zo doet hij dat in feite in de catechese ook. Het leerelement is zo met het persoonlijke element verbonden dat de kennisoverdracht zeker niet tekortkomt. Luther wist dat Gods volk te gronde gaat door gebrek aan kennis, en daarbij gaat het zeker om gewone, aangeleerde of ingestampte kennis van namen, feiten en leerstukken. Dat kunnen dan vandaag hier en daar haast vieze woorden geworden zijn, het is wel zo dat de kerk van de Reformatie met stevig leren en overhoren gebouwd is.

In Luthers catechismus komt ook het huwelijk ter sprake. In deze delen van de Weimarer Ausgabe vinden we ook Luthers bijdrage aan de huwelijksliturgie. Het is opvallend hoe weinig bij de reformatoren te rade wordt gegaan als het gaat over de vragen rond samenwonen, huwelijk en relatieproblemen. Daarbij is van wereldvreemd idealisme en valse romantiek geen sprake, wel van liefde, toewijding en offerbereidheid. Fris, nuchter en verhelderend spreekt Luther over het huwelijk, zoals hij het zelf ook met zijn Katharina ervaren heeft, en dat brengt bij een ander aspect van de mens Luther.

Huisvader
Bij De Banier verscheen een nieuwe vertaling -door Erika Heijboer- van ”Luther onze huisvriend” van Paul Scheurlen, dat in 1917 verscheen. Wie aan het boek begint, zal al snel merken waarom het nog steeds zo’n waardevol werk is en waarom De Banier goed deed aan publicatie ervan.

”Huisvriend” klinkt wat knus en vooral ouderwets, maar de bedoeling is dat Luther als gewone gelovige, echtgenoot, vader en vriend beschreven wordt vanuit zijn eigen werk. Wat dat aangaat sluit het boek goed aan bij Metzlers editie, bijvoorbeeld als het gaat over de liederen. Scheurlen wijst erop hoe Luther al zingend moeiten en aanvechtingen zocht te bestrijden, en die had hij zoals bekend vele. „Bij akelige en trieste gedachten hebben we een vrolijk liedje en aangename gesprekken nodig”, aldus de reformator. Zo werd er ook in het gezin Luther veel gezongen, waarbij het repertoire niet alleen uit geestelijke, maar ook uit wereldlijke liederen bestond. De liederen die Luther zelf maakte staan in deel 35 van de Weimarer Ausgabe, inclusief notenbalken. De inhoud van deze liederen getuigt van een vreugdevol en aangevochten geloof, waarbij het besef van schuld en de zekerheid van Gods beloften op indrukwekkende wijze worden verwoord. Geen wonder dat achttien liederen van Luther ook in het Liedboek voor de kerken zijn opgenomen.

Luther is zo meer dan een huisvriend, want hij is minstens evenzeer een reisgenoot en een medearbeider in Gods wijngaard. En vooral een van wie we nog heel wat kunnen leren.