Na langdurig crisisberaad kwam het kabinet woensdagavond laat overeen om gedeeltelijk aan de eis van de meerderheid van de Tweede Kamer tegemoet te komen. Een beperkte groep asielzoekers bij wie terugkeer op humanitaire bezwaren stuit, zal voorlopig niet worden uitgezet. Het kabinet denkt in het bijzonder aan gezinnen met kinderen.De VVD-ministers hebben zich tot het uiterste tegen het besluit verzet en nemen er geen verantwoordelijkheid voor. Normaal gesproken leidt dat tot een coalitiebreuk. De VVD’ers wilden aanvankelijk collectief opstappen. Na een dringend beroep van premier Balkenende om in het belang van het land aan te blijven, besloten de VVD-bewindslieden op hun post te blijven. Staatsrechtelijk gezien is hierdoor sprake van een unieke situatie.

Ook minister Verdonk blijft aan, ondanks de motie van afkeuring die de Kamer dinsdagnacht aannam. Wel doet zij afstand van het beleidsonderdeel Vreemdelingenzaken. Daaronder valt de uitzetting van asielzoekers. Hiermee is nu minister Hirsch Ballin van Justitie belast. Verdonk houdt de verantwoordelijkheid voor het beleidsterrein Integratie en krijgt er de onderdelen jeugdbescherming, preventie en reclassering bij. Deze behoorden tot woensdag tot de portefeuille van Hirsch Ballin.

PvdA en GroenLinks spraken van „een overwinning voor de Kamer.” Bos en Halsema zijn wel verbaasd over het aanblijven van Verdonk. Het is gebruikelijk dat een minister na een aanvaarde motie van afkeuring opstapt. Bos voegde daar wel aan toe dat het zijn partij uiteindelijk niet was te doen om het vertrek van de minister, maar om opschorting van de uitzettingen. Hij wil nog wel meer duidelijkheid van het kabinet over de omvang van de groep asielzoekers die voorlopig in Nederland mag blijven.

SP-leider Marijnissen sprak van een betekenisvolle stap van het kabinet. Ook Rouvoet (CU) waardeert de tegemoetkoming van het kabinet. Net als Bos wil hij een nauwkeuriger antwoord van het kabinet op de vraag welke asielzoekers voorlopig mogen blijven. Ook zal Balkenende moeten uitleggen hoe de staatkundige verhoudingen tussen kabinet en Kamer liggen in de nieuwe situatie.

Als de zeven VVD-ministers waren opgestapt, zou volgens premier Balkenende de regeerbaarheid van het land in het geding zijn gekomen. Hij zei dat even na middernacht in een verklaring in de Tweede Kamer. Die had al vanaf de middag op de minister-president gewacht.

De spanningen in het kabinet liepen steeds hoger op. Balkenende en de andere CDA-ministers vonden dat het kabinet de wens van de Kamer tot stopzetting van de uitzetting niet naast zich neer kon leggen. De VVD-bewindslieden wilden vasthouden aan het beleid en weigerden Verdonk te laten vallen, ondanks de aangenomen motie van afkeuring.

Nadat Balkenende zijn verklaring had voorgelezen, uitte VVD-minister Zalm zijn ongenoegen over de opstelling van de Kamer. „Een linkse meerderheid probeert het kabinet te dwingen in een richting die het demissionaire kabinet niet wil”, zei hij. Volgens hem probeert de Kamer links beleid te forceren. „De liberalen zitten niet in de regering om voor te sorteren op dat nieuwe beleid.”

De vicepremier benadrukte dat de VVD-bewindslieden zich er niet mee konden verenigen dat een bepaalde groep uitgeprocedeerde asielzoekers niet uitgezet zou worden. Met de aangenomen motie over het asielbeleid „komen we op een hellend vlak.”

Hij sprak van een „zwarte dag” en een verkeerd besluit van de CDA-ministers. „Dit is een gedrocht dat door de Kamer is geforceerd.”