Vraag maar aan Nodo Njobo, een mollige kappersassistente. Ze wil niet zeggen wat ze weegt, maar net als veel Afrikaanse vrouwen is ze trots op haar forse achterwerk. Ze zegt dat ze graag slanker zou willen zijn, maar ze maakt zich zorgen over de reactie van haar vriendinnen. „Als je hier veel gewicht verliest, denken mensen automatisch dat je tbc hebt of aids. Het is niet zoals in Amerika of Europa, waar je op dieet gaat om slanker te worden.”Naar schatting een derde van de Afrikaanse vrouwen en een kwart van de Afrikaanse mannen lijdt aan overgewicht, en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voorspelt dat de komende tien jaar zal toenemen tot respectievelijk 41 en 30 procent.

„We zijn van ondervoeding naar overvoeding gegaan zonder het stadium van gezonde voeding zelfs maar te hebben bereikt”, zegt Krisela Steyn van de Zuid-Afrikaanse Raad voor Medisch Onderzoek.

Hoewel de cijfers lager liggen dan in de rijke landen, vrezen veel experts dat het gezondheidsstelsel in Afrikaanse landen, dat al overbelast is door het aidsvirus, malaria en andere ziektes de extra druk niet aankan van kwalen die in verband worden gebracht met overgewicht, zoals hart- en vaatziekten, beroertes, kanker en diabetes.

Wereldwijd lijden naar schatting 1 miljard mensen aan obesitas, en 800.000 aan ondervoeding. Ironisch genoeg zijn de armste delen van de wereldbevolking vatbaar voor beide problemen. Kinderen met een laag geboortegewicht en met ondervoede moeders lopen als volwassenen meer risico te dik te worden, ook omdat gezinsleden hun meer te eten geven om te zorgen dat ze hun achterstand inlopen, zo menen deskundigen die in Kaapstad bijeen waren voor een conferentie over chronische ziektes.

Het probleem is het meest verbreid in Zuid-Afrika, waar het aantal sterfgevallen als gevolg van diabetes en zwaarlijvigheid toeneemt. Zo’n 56 procent van de Zuid-Afrikaanse vrouwen is zwaarlijvig of heeft overgewicht, terwijl slechts 10 procent ondergewicht heeft. Ruim 17 procent van de tieners is te zwaar en van de meisjes is dat zelfs 25 procent.

De traditionele Zuid-Afrikaanse voeding, die goeddeels bestaat uit maïsmeel en witbrood, is rijk aan zetmeel. Drie scheppen suiker in de koffie of thee is de norm. En net als elders in de wereld zijn vette, zoete fastfoodproducten, snacks en frisdranken erg populair.

Door de toenemende verstedelijking wordt daarnaast ook in Zuid-Afrika steeds minder gewandeld of op een andere manier bewogen, terwijl de opkomst van de televisie een generatie van bankzitters heeft voortgebracht. Daar komt bij dat het, net als elders in Afrika, als onbeleefd wordt gezien om eten te weigeren.

Dat maakt het lastig zwaarlijvigheid aan te pakken, zegt Steyn. „We moeten opboksen tegen sociale en traditionele opvattingen dat dik zijn een teken is dat je rijk, succesvol en gelukkig bent en dat je man je goed te eten geeft.”

Daarnaast doen steeds minder Afrikanen aan lichaamsbeweging en bestaat het idee dat zweten iets is voor arme lui, zegt Steyn.

Njobo is exemplarisch. Ze komt uit een klein plattelandsdorpje waar lopen de voornaamste manier was om je voort te bewegen. Nu werkt ze in het centrum van Kaapstad en zegt ze geen tijd te hebben om groente en linzen te koken. Daarom neemt ze vaak haar toevlucht tot gemaksvoedsel. Na haar werk in de kapsalon en de busrit naar huis is ze te moe om te sporten. Hoe dan ook zou ze er niet over peinzen om te gaan joggen in de buitenwijk waar ze woont, waar veel criminaliteit heerst.

Ook in Kameroen, waar veel palmolie, maïsmeel en rood vlees in de voeding wordt verwerkt, is zwaarlijvigheid een steeds groter probleem. Zo’n 35 procent van de bevolking is er te zwaar.

In Gambia en Namibië gaat het om vergelijkbare aantallen, die weliswaar ver beneden die van de geïndustrialiseerde landen liggen -slechts 2,4 procent van de Afrikanen heeft diabetes, terwijl dat in Europa en de Verenigde Staten bijna 8 procent is- maar het overbelaste Afrikaanse gezondheidsstelsel is niet toegerust om de ziekte vast te stellen, meent de Internationale Federatie voor Diabetes. Ook is de behandeling te duur voor de grote meerderheid van de patiënten.

Daar komt bij dat insuline koel moet worden bewaard, wat arme gemeenschappen zonder elektriciteit of koelkasten voor problemen stelt. Zelfs in relatief ontwikkelde steden als Kaapstad is het aantal diabetespatiënten die een voet moesten laten amputeren als gevolg van een te late diagnose of een gebrekkige behandeling, verontrustend hoog.

„Het is niet waar dat alleen de rijken kampen met obesitas en overgewicht”, zegt Jean-Claude Mbanya, directeur van het Nationaal Centrum voor Obesitas in Kameroen. „De armen hebben er zelf nog meer last van.”