Het is allemaal afkomstig uit zijn socialistische koker: premier José Socrates wil op korte termijn een referendum houden over de abortuswetgeving. Hij stelt voor abortus in de eerste tien weken van de zwangerschap te legaliseren. Het parlement kan zich daarin vinden en stemde er vorige maand mee in om een nationale volksraadpleging over dit onderwerp te houden. Volgend jaar is het zover, misschien al in januari of februari.Abortus is in Portugal een heet hangijzer. In 1998 werd er ook een referendum over abortus gehouden. Toen wisten tegenstanders van abortus met 50,5 procent van de stemmen een versoepeling van de wetgeving tegen te houden. Ondanks acties van Portugese organisaties voor vrouwenrechten hebben opeenvolgende regeringen daarna het onderwerp niet meer opgepakt. Ze wilden er hun vingers niet aan branden. Het aantreden begin 2005 van de socialistische regering bracht een abortusreferendum weer in het vizier. Aanvankelijk stond het gepland voor november dat jaar, maar dat kon wegens procedurele regels niet doorgaan.

Volgens premier Socrates is het nu de tijd een einde te maken aan „het criminaliseren van vrouwen en de pijnlijke wonden die clandestiene abortus veroorzaakt.” Vorige week verklaarde hij op het partijcongres van de socialisten in Santarem dat, als het aan hem ligt, de middeleeuwse wet rond abortus definitief tot het verleden moet behoren.

Voorzichtig
Medio oktober stemde het parlement, waarin de socialisten een meerderheid hebben, over het voorstel en zoals verwacht kon het doorgaan. Het is opvallend dat de communistische PCP de socialistische motie niet steunde, met het argument dat een referendum niet eens nodig is omdat de regerende partij voldoende steun geniet in het parlement om de wet te versoepelen. Ook de discussies op het socialistische partijcongres geven aan dat premier Socrates voorzichtig omspringt met de delicate materie. „De partij wil de wet alleen veranderen als het volk in meerderheid voor is”, aldus Socrates.

In Portugal is abortus alleen toegestaan in de eerste twaalf weken als er sprake is van een ernstig gehandicapt kind, als de zwangerschap het gevolg is van verkrachting of als het leven van de moeder in gevaar is. Jaarlijks worden er zo’n 700 legale abortussen uitgevoerd. Na twaalf weken is abortus onder alle omstandigheden verboden. Vrouwen die een illegale abortus ondergaan, kunnen drie jaar gevangenisstraf krijgen.

Abortusartsen en -verpleegkundigen riskeren forse gevangenisstraffen. Sinds 2002 zijn veertig vrouwen en artsen veroordeeld wegens het illegaal uitvoeren van een abortus. Tussen de 20.000 en de 40.000 Portugese vrouwen laten jaarlijks illegaal een abortus doen. Tal van vrouwen komen er jaarlijks in het ziekenhuis terecht om daar te worden behandeld aan complicaties rond een clandestiene abortus. Vrouwen die het kunnen betalen, gaan meestal naar het buitenland, vooral naar Spaanse particuliere klinieken - waarvan er eentje onlangs op een omstreden manier in het nieuws kwam, Ginemedex in Barcelona.

Artsen
Minister van Volksgezondheidszorg Correira de Campos heeft de beroepsorganisatie van artsen ertoe opgeroepen loyaal mee te werken aan de legalisering van de abortus. De organisatie heeft namelijk een beroepscode die haar leden verbiedt abortussen uit te voeren. Deze code sluit aan bij de overwegend behoudende instelling van Portugese artsen zich vanwege morele bezwaren verre van abortus te houden.

Het constitutioneel hof en president Cavaco Silva moeten eerst hun handtekening zetten onder het voorstel en dan pas kan er een datum worden geprikt. Het referendum kan alleen bindend zijn als 50 procent van de stemgerechtigden komt opdagen. In 1998 kwam slechts 32 procent naar de stembus. Naar verwachting zullen de Portugese bisschoppen nog van zich laten horen. Het was opvallend dat de sterk in Portugal verankerde Rooms-Katholieke Kerk zich daags na de parlementaire goedkeuring onthield van commentaar. Dat zal straks wel anders worden.