Met zijn Bijbelse schilderijen liet Rembrandt de wereld een tijdloze boodschap na. Om deze boodschap voor het voetlicht te halen maakte de kunsthistoricus Willem L. Meijer het boek ”Rembrandt en het Evangelie. Beeldgedichten, beeldgedachten”. Een geslaagde combinatie van schilderkunst, dichtkunst en gedegen uitleg. Het eerste deel van ”Rembrandt en het Evangelie” wordt gevormd door de ”beeldgedichten”: achttien door Meijer zelf geschreven gedichten bij schilderijen van Rembrandt: op de linkerbladzijde het schilderij, op de rechter- het gedicht. De band tussen beide is de ene keer hechter dan de andere, maar in alle gevallen ontstaat een interessante wisselwerking.

De dichter kiest voor een traditionele aanpak, die prima past bij deze zeventiende-eeuwse afbeeldingen: strakke versvormen, soms statige taal en allerlei paradoxen. Neem ”Triomf”, bij Rembrandts tekening ”De verzoeking in de woestijn”: „De satan heeft gelachen, deze morgen/ en bedongen,/ dat zijn discipelen zijn lijkzang zongen.// De satan prijst de dag, nu spotters,/ zijn beminden,/ zijn naam onsterfelijk belachelijk vinden.”

Af en toe zijn de zinsconstructies wat gewrongen: „…soldaten/ die wankelden in alle staten/ toen op zijn uur, met groot gemak,/ de grond bewoog, het zegel brak,/ en zij Hem hadden doorgelaten.” Dat ”met groot gemak” lijkt me een geval van rijmdwang.

Maar geen enkel gedicht is echt onder de maat, en de meeste ervan zijn ronduit geslaagd te noemen. Meijer heeft het zichzelf zeker niet gemakkelijk gemaakt.

Goede gids
De vijf ”beeldgedachten” in het tweede deel vormen, anders dan de term doet vermoeden, geen filosofische/meditatieve beschouwingen bij enkele van Rembrandts schilderijen. Het zijn leeswijzers, hulpmiddelen om te begrijpen wat Rembrandt met de besproken schilderijen wilde zeggen.

En zo’n leeswijzer komt de meeste mensen goed van pas. Rembrandt gebruikte zo veel symboliek en verwijzingen naar voorgangers dat een leek die onmogelijk zelf kan duiden.

Meijer benadrukt dat Rembrandt geen historisch betrouwbaar beeld van de werkelijkheid wilde geven, maar dat alles draaide om de boodschap. „Als reportage blijft er van een historie vaak weinig overeind. Maar als zinnebeeldige voorstelling vormt zo’n compositie een weefsel van verwijzingen en toespelingen, waarin een betekenispatroon zichtbaar wordt.”

”Christus en de overspelige vrouw” bijvoorbeeld toont op de voorgrond Jezus, de aangeklaagde vrouw en een groepje farizeeën. Ze zijn in de tempel, op de achtergrond gaat de ceremoniële offerdienst gewoon door.

Rembrandt beeldt deze vrouw af in prachtig bruidskleding. Waarom? Om te laten zien dat Jezus haar vergeving schenkt; „zij weet”, schrijft Meijer, „zich bekleed met de gerechtigheid van Christus en omgord met de vreugde van het heil.”

Het volle licht valt op Jezus en de vrouw, op de bedeling van de genade; de wettische offerpraktijken worden daarentegen in het halfduister afgebeeld. Heb je het eenmaal gezien, dan ligt de symboliek voor de hand. Meijer helpt je om dit, en nog veel meer, te zien.

De vraag of je de Heere Jezus wel mag afbeelden is vanuit Rembrandts opvattingen overigens niet relevant. Hij pretendeert niet een waarheidsgetrouwe afbeelding te geven, maar schildert Hem met het penseel op eenzelfde manier als een zondagsschooljuf dit tijdens de Bijbelvertelling in woorden doet.

Het is een genoegen om Meijers uitleg te lezen. Hij blijkt een goede gids: kundig, duidelijk en bescheiden. Rembrandts werken staan voortdurend centraal. En dat zorgt er weer voor dat diens boodschap ten volle bij de lezer/kijker kan landen: een boodschap over Jezus Christus, over de wonderlijke manier waarop Gods Zoon mens onder de mensen was. Het kan niet anders of de zeventiende-eeuwse kunstenaar is een diepgelovig mens geweest - dat blijkt op iedere bladzijde tussen de regels door.

Cd-rom
Bij het boek wordt (in samenwerking met het Rembrandthuis) een cd-rom meegeleverd met daarop alle etsen van Rembrandt. Deze is zeer gebruikersvriendelijk: bij iedere ets staat een functionele uitleg en ze zijn op verschillende manieren te rubriceren. Een minpuntje is dat de afbeeldingen niet zo gedetailleerd zijn gescand. Ze verschijnen niet al te groot op het scherm, en als je erop inzoomt worden details algauw nogal vaag.

”Rembrandt en het Evangelie” is een prachtig, waardevol boek. Het voedt het artistieke zintuig én het hart.