Onlangs was op de Nederlandse tv het videotestament van Samir A. te zien. Het zal eenieder die het gezien heeft duidelijk zijn dat hij niet het soort man is waarmee je op een redelijke, kalme wijze over de positieve en negatieve aspecten van de moderniteit praat. Dit soort video’s maakt beeldend duidelijk dat de huidige oorlog tegen het terrorisme de moderne samenleving voor de vraag stelt hoe om te gaan met mensen die voor geen rede vatbaar zijn. Wat moreel juist is tegenover een fanatiek, moorddadig extremisme is in onze tijd een moeilijke maar onontkoombare vraag.Door de onthulling dat de VS geheime gevangenissen heeft gebruikt is er een fors debat ontketend in zowel de VS als Europa. Het lijkt zich toe te spitsen op de vraag of Amerika een immorele militaire machine is geworden die zich van God noch gebod iets aantrekt als het het winnen van de oorlog tegen het terrorisme betreft.

Het debat lijkt zelfs een breuk binnen Republikeinse Partij te doen ontstaan. Ondanks het feit dat de discussie zich binnen de context van de verkiezingen van november voltrekt en dus heftig gepolitiseerd is, wordt er wel degelijk een heel belangrijk debat gevoerd. Aan de ene kant legt de regering-Bush de bevolking een heel concreet argument voor: Stel dat we iemand in de trant van Samir A. aanhouden, zou u dan liever hebben dat we hem als een gewone crimineel behandelen, of zou u liever hebben dat we hem uitputten, dwingen naar slecht muziek te luisteren en zijn hoofd onder water houden zodat hij ons vertelt wat hij van plan is? Wat is belangrijker, het leven van uw kinderen beschermen of de rechten van een terrorist?

Aan de andere kant beargumenteren zijn Republikeinse opponenten een praktisch en abstract argument. Zij claimen dat als Amerika de regels van het internationaal recht verslapt, andere landen dat ook zullen doen. Het gevolg is dat mochten Amerikaanse soldaten in de toekomst in handen van een vijand vallen ze waarschijnlijk slechter behandeld zullen worden dan nu het geval is. Bovendien is men verre van overtuigd van de betrouwbaarheid van de informatie die men verkrijgt via minder gebruikelijke verhoormethoden.

Op een meer abstract niveau maken de opponenten zich zorgen over het morele fundament van de oorlog. Als het beeld van Amerika in de moslimwereld er een wordt van marteling en rechteloosheid, zal de oorlog tegen het terrorisme meer en meer worden gezien als louter een daad van agressie van een immorele westerse grootmacht.

Het argument van de wederkerigheid onder internationaal recht is politiek heel correct, maar zo moeilijk te bewijzen. Is er iemand die serieus meent dat in het geval van een oorlog met een reële vijand, zeg Noord-Korea, dit land zich echt erg druk zal maken over de precieze betekenis van artikel 3 van de Conventie van Genève?

Hun argument dat de betrouwbaarheid van de informatie verkregen door marteling twijfelachtig is, appelleert aan het gezond verstand. Mensen zijn bereid van alles te zeggen om pijn te doen ophouden. Daartegenover staat dat het gezond verstand ook lijkt in te geven dat soms onplezierige technieken, in bepaalde omstandigheden en met bepaalde mensen, wel degelijk nuttige informatie kunnen opleveren.

Schommelbeweging
Amerika is een land gebaseerd op een notie van mensenrechten. Sterker nog, de constitutionele structuur belichaamt een van de eerste rechtssystemen gebaseerd op mensenrechten. Het streven naar de verwezenlijking van dit morele ideaal is een leidraad door de Amerikaanse geschiedenis. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de VS na de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol hebben gespeeld in de poging een internationale rechtsorde te bouwen gebaseerd op respect voor de waardigheid van de mens.

Maar tijden veranderen. Dreigt Amerika onder leiding van rechtsradicalen in deze oorlog definitief zijn morele kompas te verliezen?

De internationale rechtsorde is gefragmentariseerd, impressionistisch en vaak ineffectief in geval van nood. Louter het feit dat Bush weigert te pretenderen dat dit niet het geval is, bewijst niet dat de VS op weg is naar een immorele afgrond. Het is banaal, maar daarom niet minder juist, om vast te stellen dat in dit debat zowel het Bushkamp als de oppositie waardevolle zaken benadrukt.

Er wordt een stevig debat gevoerd over belangrijke vragen. Vragen waarmee alle westerse landen worstelen. De Amerikaanse samenleving en politiek worden gekenmerkt door een schommelbeweging tussen onstuimig idealisme en kil realisme, recht en effectiviteit.

Wat de uitkomst van het huidige debat ook zal zijn, vaststaat dat de politieke oplossing verre van volmaakt zal zijn. Als de geschiedenis echter iets leert, is het wel dat de politieke strijd in Amerika vaak tot een redelijk (dat is: een acceptabel compromis tussen ideaal en werkelijkheid) resultaat leidt.

De auteur woont in Amerika en is daar als politiek consultant werkzaam.