”Topografische atlas Nederland. 1: 50.000”
Uitgeverij: ANWB Media/Boeken
Den Haag, 2002
ISBN 90 18015784
Pagina’s: 320
Prijs: € 49,95. Een atlas voor liefhebbers van de details. Dat is de Topografische Atlas van Nederland die de ANWB heeft uitgegeven. De kleinste weggetjes, smalle sloten, zendmasten en zelfs hectometerpaaltjes staan erin.

In veel huishoudens is een exemplaar van de bekende Bosatlas aanwezig. Daarin verschaffen tal van kaarten van Nederland, Europa en andere continenten informatie over allerlei onderwerpen: landschap, migratiegolven, zeestromen, bevolkingsdichtheid, klimaat en nog veel meer.

De kaarten in de Bosatlas zijn echter globaal. Gehuchten of doortrekjes staan er meestal niet in. En wie een mooie fiets- of puzzelrit wil uitzetten, komt met de Bosatlas ook niet ver. Daarvoor zijn gedetailleerdere kaarten nodig.

De nieuwe topografische atlas levert die. In deze schitterende uitgave zijn 274 kaartbeelden in kleur opgenomen om heel Nederland te dekken. Elke 2 centimeter op de kaart komt overeen met 1 kilometer in werkelijkheid. Een gedetailleerdheid die het voor de gebruiker eenvoudig maakt zich in zijn luie stoel te oriënteren. Of in het veld dingen op te zoeken. Al is het boek wel te groot en te zwaar om tijdens een dagje wandelen in de rugzak mee te nemen.

Een goede kaartlezer kan uit de kaarten -schaal 1: 50.000- een schat aan informatie halen. De kleinste elementen in het landschap zijn ingetekend: masten, windmolens, onverharde wandelpaden, namen van oude boerderijen, diepte van zeearmen, opslagtanks op bedrijventerreinen, havenkades, dijkjes, duikers, kribben. Zelfs de bebouwing op militaire bases staat afgedrukt. Vraag blijft bij dat soort objecten of dat -uit veiligheidsoverwegingen- wel geheel waarheidsgetrouw is gebeurd.

De topografische atlas is door al die details voor de liefhebber van kaartlezen een heerlijk boek om uren in te zitten neuzen. Er blijven weinig geheimen bestaan. Een nieuwsgierige Nederlander kan nu te weten komen wat er ongeveer achter dat bordje ”Verboden toegang” of ”Eigen weg” te vinden is.

Het is vreemd dat in een atlas die zo zorgvuldig is samengesteld een klein deel van Noord-Brabant blanco is gelaten. Hier en daar hebben de topografen zelfs (grote) stukken Duitsland en België meegenomen, maar een kleine strook ten zuiden van het Brabantse Putte -vlak bij Woensdrecht- is ’gewoon’ wit. Terwijl de cartografen wél een klein kaartje speciaal toevoegden voor een hoekje van Zeeuws-Vlaanderen dat net buiten een van de grote kaarten viel. Waarom de strook blanco is gebleven, is onduidelijk.

Door het weglaten van een deel van de Waddenzee -op zich begrijpelijk- is ook het kleine eilandje Griend niet in de uitgave te vinden. Maar daar zal geen enkele koper moeilijk over doen. Het eilandje is immers verboden gebied, vanwege grote natuurwaarde. Voor de rest is de atlas overcompleet.

Een atlas is altijd een momentopname. Dat valt niet te voorkomen. Zeker een topografische atlas, waarop bijna elk gebouw staat ingetekend, zal nooit 100 procent up-to-date zijn. Dat kan ook niet. Nieuwe woonwijken als de Veersche Poort in Middelburg en infrastructuurprojecten als de Betuwelijn en de hogesnelheidslijn-zuid staan daardoor nog niet in het boek. Zelfs de geplande tracés niet.

De medewerkers van de Topografische Dienst in Emmen die het basismateriaal voor de atlas leverden, proberen elk jaar een kwart van Nederland opnieuw in kaart te brengen en alle details te controleren. Het is jammer dat sommige delen van de ANWB-atlas de situatie in 1993 weergeven. Negen jaar geleden dus. Dat leidt ertoe dat bijvoorbeeld de zuidelijke ringweg bij Genemuiden, die er toch al weer een poos ligt, nog niet op de kaart staat. De nieuwste kaarten geven de situatie in 2001 weer.

Echte fouten zal de gebruiker van de atlas niet snel ontdekken. Hier en daar kan een detail ontbreken, maar dan gaat het om kleinigheden. Zo is het de topografen ontgaan dat aan de Bantuinweg in Rhenen ook nog een kerkgebouw -dat van de oud gereformeerde gemeente- staat. Eén kruisje te weinig.

Informatief is de inleiding. Daar leggen de samenstellers uit hoe een landkaart vroeger totstandkwam, hoe dat nu gaat en welke (moderne) technieken zij daarvoor gebruiken: het digitale plaatsbepalingssysteem, dat aan satellieten gekoppeld is (GPS), en luchtfoto’s vanuit een vliegtuig. Overigens stappen topografen ook regelmatig op de fiets om informatie in het landschap te verzamelen en oude kaarten op te frissen. Menselijke ogen zien nog altijd het meest.

Origineel is de ”legenda in beeld”. Naast een stukje kaart met een opvallend symbool staat steeds een foto van die locatie in Nederland met het desbetreffende landschapselement. Een kleurrijk en verhelderend geheel, dat de atlas niet alleen informatief maar ook leerzaam maakt.