Een predikant onder wiens gehoor ik zat, bekende me dat het toch wel moeilijk is om in onze tijd de reformatorische visie op zonde en genade vast te houden. „Toen ik onlangs mijn avondgebed uitsprak en om vergeving van mijn zonden vroeg, werd ik na mijn gebed door mijn vrouw daarop aangesproken. Waarom doe je dat elke keer? Wat heb je dan verkeerd gedaan vandaag? Je hebt toch alleen maar je best gedaan?” Wat zeg je dan als dominee tegen je eigen vrouw? De studentenvereniging Depositum Custodi heeft in het studiejaar 2004-2005 gestudeerd op het thema schuld en vergeving en de lezingen die toen gehouden zijn gebundeld en uitgegeven. Het is goed om op dit thema te studeren, want de Bijbels-reformatorische kijk op zonde en genade lijkt in onze tijd te vervluchtigen. Dat is niet alleen bij de vrouw van de predikant, die ik aanhaalde, zo. Dat is niet alleen in moderne kerken zo. Dat is ook in de gereformeerde gezindte het geval.

Over het resultaat van het jaarthema ben ik tevreden. Verzamelbundels van lezingen, zoals deze, leveren altijd verhalen op van goede en minder goede kwaliteit en leveren zelfs visies op die elkaar tegenspreken. In dit geval is er tegenspraak over het mensbeeld en herken je de verschillende kerkelijke achtergrond van de auteurs daarin. Deze bundel is wat dat betreft geen pasklaar antwoordenboek, maar een studieboek. Na elk hoofdstuk had ik, alsof ik bij de lezing aanwezig was, veel vragen aan de inleider te stellen. De term studieboek gaat trouwens ook op vanwege de (theologische) moeilijkheidsgraad van sommige hoofdstukken.

Wat komen we tegen? Dr. A. de Reuver schrijft over wet en evangelie in reformatorisch perspectief. Drs. P. Eikelboom heeft het over schuldgevoelens, depressiviteit en het gereformeerd mensbeeld. Dr. R. Bisschop denkt na over collectieve schuld en persoonlijke verantwoordelijkheid. Ds. M. J. Kater heeft het over de biecht. Dr. A. A. Teeuw geeft zijn visie op de relatie tussen lijden en persoonlijke schuld. Ds. G. Clements behandelt het thema ”schuld en onschuld in de psalmen”. Dr. G. van den Brink gaat in op de rechtvaardiging van de goddeloze en de westerse cultuur. Chr. Stam-van Gent schrijft over schuld en vergeving in de beeldende kunst. Dr. J. van der Wal pakt ”vergeving tussen mensen” bij de kop. Ds. P. den Butter rondt de bundel af met een lezing over de vergeving van zonden door Jezus Christus. Ik heb al gezegd dat alle hoofdstukken uitnodigen tot verder denken en vragen stellen.

Ik werd geboeid door De Reuver. Als we met behulp van Luther en Calvijn de Bijbel lezen, kunnen we een ontspoorde reformatorische (dus niet!) kijk op ellendekennis corrigeren en ook antwoord geven aan de predikantvrouw die haar zonden zit te tellen en er blijkbaar nogal best vanaf komt. Wat mij betreft was De Reuver in zijn toepassingen nog wat scherper geweest.

Van den Brink biedt een prachtig overzicht op hoofdlijnen over de ontwikkeling van het schuldbesef in onze cultuur. Hij ziet ook dat het schuldbesef in onze tijd verwatert, ook in de reformatorische hoek. Hij laat zien waar die ontwikkeling vandaan komt en geeft aanzetten hoe wij in onze geloofsbeleving Bijbels schuldbesef kunnen vasthouden. Het hoofdstuk van Van der Wal geeft een heldere visie op het vergeven van medemensen. Ik zou graag doorvragen op het punt van vergeven als de ander geen berouw heeft. Ik meen dat hij Bijbelteksten die hij daarbij aanhaalt (zoals de woorden van Stefanus) niet helemaal recht doet.

Den Butter had meer mogen ingaan op vragen en tekortkomingen van ons mensen. Volgens mij weten veel reformatorisch-moderne mensen echt niet waarvan ze zich moeten bekeren. Zonden worden nauwelijks benoemd in de kerkdiensten, of ze zijn voorspelbaar. Misschien moeten we in onze tijd niet alleen een verbroken hart voor God hebben omdat we net als David overspel gepleegd hebben, maar bijvoorbeeld omdat we in te veel luxe leven. Ik noem dat omdat schuldbesef actueel moet blijven. Ik hoef de zondenlast van David of Calvijn niet te voelen. Ik moet mijn eigen zondige hart en mijn eigen zonden onder ogen zien.