De haast onlesbare dorst leidt tot onderlinge spanningen. Heel de regio kijkt begerig naar de brede Siberische rivieren en haalt een oud, ambitieus en duur sovjetplan onder het stof vandaan: de aanleg van een kanaal van 2000 kilometer. De Centraal-Aziatische republieken zouden het oude megaproject maar al te graag nieuw leven inblazen.

Het kanaal zou water van de Siberische Ob en Irtysh naar de Amu Darya en Syr Darya laten vloeien. Die rivieren stromen naar de Aralzee -de Syr Darya vanuit Kirgizië via Oezbekistan en Kazachstan en de Amu Darya vanuit Tadzjikistan via Oezbekistan en Turkmenistan- maar raken onderweg zo uitgeput door irrigatie dat geen druppel water de zee bereikt. Via het kanaal zou 5 percent van de Siberische rivieren afgetapt worden, goed voor de irrigatie van zowat 5 miljoen hectare land. De financieringskosten van het project worden op 4 tot 10 miljard euro geschat. Milieuexperts waarschuwen bovendien voor mogelijke klimaatwijzingen.

De Oezbeekse regering heeft de voorbije weken een aantal conferenties belegd om het project te promoten. Op een recente vergadering in de hoofdstad Tasjkent werd voorgesteld voor de realisatie van het project een internationaal consortium op te richten met steun van Kazachstan, Oezbekistan, Tadzjikistan en Rusland. Ook Russische regio’s zoals Tyumen, Kurgan en Orenburg zouden immers voordeel bij het kanaal hebben. Rusland heeft nog niet officieel gereageerd op de voorstellen.

Waterschaarste zorgt al een tijdje voor spanningen tussen de Centraal-Aziatische republieken. De stroomafwaarts gelegen landen Kazachstan, Turkmenistan en Oezbekistan -alledrie intensief met wateropslorpende katoenteelt bezig- beschuldigen bronlanden Kirgizië en Tadzjikistan jaarlijks van overmatig waterverbruik. Die bronlanden willen meer hydro-elektriciteit opwekken en stellen dat de andere landen hun quota overschrijden. Oezbekistan vindt dat Turkmenistan te veel water gebruikt, en Kazachstan verwijt Oezbekistan hetzelfde.

Binnen Oezbekistan -dat van de waterschaarste het meeste schade ondervindt- wijzen rivaliserende provincies beschuldigend naar elkaar. Negentiende van de Oezbeekse watervoorraden gaan naar irrigatie en schaarste halveerde de rijstoogst van vorig jaar in vergelijking met 2000.

De strijd om water breekt dus stilaan los in deze woelige regio. Tijdens de Sovjetperiode werden water en energiebronnen vrijelijk uitgewisseld en financierde Moskou bouw en onderhoud van de infrastructuur. Nu is het waterverbruik echter te hoog gestegen, blijken de irrigatiesystemen verouderd en bereikt amper de helft van het bevloeiingswater de gewassen op het veld. Bij gebrek aan een multilaterale aanpak ter vervanging van het gecentraliseerde Sovjetbeheer dreigen watergeschillen het evenwicht in de door islamitisch extremisme reeds geplaagde regio helemaal te verstoren.

Dat is ook de overtuiging van de denktank International Crisis Group (ICG) in Brussel. Concreet houdt Oezbekistan volgens ICG momenteel militaire oefeningen die verdacht veel lijken op een verkapte poging om het Toktogul-waterreservoir in Kirgizië in handen te krijgen. Dat is niet onbegrijpelijk: de afgesproken quota zijn onhoudbaar geworden, en de regionale watervoorziening is zwaar aangetast door de ineenstorting van de economie in Kirgizië en de burgeroorlog in Tadzjikistan.

In de gegeven omstandigheden lijkt het ambitieuze kanaalplan niet zo gek. Het stamt uit de jaren zeventig en werd in de jaren tachtig bijna uitgevoerd. Protesten van onderzoekers en milieuactivisten en vraagtekens bij de economische haalbaarheid beslisten echter anders. Volgens Ivan Blokov, waterprojectcoördinator voor Greenpeace Rusland, gelden die argumenten nog steeds. Bovendien is er het gebrek aan financiële middelen en de noodzaak het water via een tunnelkanaal af te leiden. Zonder tunnel zou immers te veel water verdwijnen door verdamping of diefstal.