Datzelfde geldt voor Keulen. De nieuwe paus Benedictus koos Keulen als eerste buitenlandse bestemming tijdens zijn ambtsperiode. Uiteraard droeg hij de mis op in de Keulse dom.Meer dan zes eeuwen lang werkten de inwoners aan de imposante kathedraal. Het mijmeren over een twintigtal generaties bouwlieden, aan de voet van de 157 meter hoge torens, geeft de bezoeker een nietig gevoel. Maar de wortels van deze gemeente liggen niet bij het concilie van Trente, ze gaat terug tot dat van Nicea. Dit is historische grond.

In een dertiende-eeuws gewelf onder de dom bevindt zich een schatkamer met honderden relikwieën. Een fraai versierde kist schijnt de beenderen van de drie wijzen uit het oosten te bevatten. In een glazen kelk liggen schakels van de ketting die om de polsen van de apostel Petrus gezeten zou hebben. In een andere bokaal zijn een paar botjes te zien, versierd met kleine gouden kettinkjes. De ene devote pelgrim na de andere slaat een kruis, maakt een knieval of kust het glas van de vitrines. Ze houden er sieraden tegenaan, in de hoop kracht van die overblijfselen mee naar huis te kunnen nemen. De Heidelberger noemt de mis een vervloekte afgoderij, maar dat stempel past eveneens op de verering van relikwieën.

Ook tussen Keulen en Parijs liet Rome zijn sporen na. Het Rijnland en de streek ten westen ervan, Elzas, Ardennen en Lotharingen, worden gestempeld door het katholicisme. Ten noorden en ten oosten van Keulen, in de deelstaat Hessen bijvoorbeeld, heeft de Evangelische Kirche de overhand. Ook hoger naar het noorden is de Rijn -en verderop de Waal, Maas of Westerschelde- een soort waterscheiding tussen rooms-katholieken en protestanten.

Juist Keulen lijkt een belangrijke rol gespeeld te hebben bij die scheiding. Dat blijkt uit de rij van bisschoppen die de Rijnstad dienden. In de lange lijst van Maternus in 313 tot Meisner in 2006 valt één naam uit de toon. In een van de roerigste perioden uit de kerkgeschiedenis, tussen 1515 en 1545, is keurvorst Hermann von Wied er aartsbisschop. Hoewel hij een sleutelfiguur is in de Duitse Reformatie, is zijn naam in Nederland nauwelijks bekend. En dat terwijl de adellijke familie von Wied verwant is aan het huis van Nassau.

Von Wied is in het begin van zijn ambtsperiode zeker niet gecharmeerd van de leer van Luther. Als eerste in Duitsland laat hij in 1520, op het plein voor de dom, diens boeken verbranden.

Pas de ontmoeting met Bucer en Melanchthon, in 1530, heeft hem beïnvloed. Toch duurt het nog tot 1543 eer Von Wied met hulp van Bucer de Keulse Reformatie doorvoert. Lutherse voorgangers beklimmen de schitterende kansel, priesters mogen trouwen en bij het heilig avondmaal ontvangen de gelovigen niet alleen brood maar ook wijn.

Het sola gratia, vergeving door het offer van Christus met uitsluiting van alle verdiensten door de mens, klinkt helaas maar kort in de Keulse kathedraal. Ook nu blijken de wegen naar Rome functioneel: paus Paulus III doet Hermann in de ban. Die trekt zich daar weinig van aan. In 1547 moet hij echter het veld ruimen als het leger van de eerder door hem gekroonde keizer Karel V de stad voor diens moederkerk wil terugwinnen. Om opstand onder de burgers te voorkomen, legt Von Wied zijn ambt neer. Keulen is weer katholiek.

Tussen de oude folianten in de bibliotheek van de dom staan ongetwijfeld ook de circa 300 pamfletten die herinneren aan deze roerige tijd. Met de val van Von Wied herstelde Rome zijn greep op het Rijnland.

Sommige historici menen dat, als Von Wied had doorgezet, niet alleen Keulen het nog steeds zonder carnaval zou moeten stellen, maar ook de zuidelijke Nederlanden. Dan zou tussen Keulen en Parijs hooguit de weg naar Heidelberg of Genève liggen.

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het RD.