Volgens artikel 3 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) dient het belang van het kind de eerste overweging te zijn bij alle besluiten die rond kinderen worden genomen. Hoe moet binnen het vreemdelingenrecht rekening gehouden worden met de belangen van kinderen uit asielgezinnen, en met hun recht op ontwikkeling? In het beleid en in de rechtspraak speelt deze vraag nauwelijks. Vanuit een ontwikkelingspedagogisch perspectief durf ik zelfs te stellen dat de belangen van deze groep kinderen vrijwel geheel worden genegeerd.Waarborgen
Allereerst biedt de asielprocedure onvoldoende waarborgen om de belangen van asielzoekerskinderen goed te behartigen. Er wordt in de procedure niet getoetst wat een beslissing voor de ontwikkeling van het kind betekent en of de beslissing in het belang is van het kind. In het civielrecht en strafrecht doet men een beroep op gedragsdeskundigen op het gebied van kinderlijke ontwikkeling als belangen van kinderen in het geding zijn en een specifieke kinderrechter wijst vonnissen. Dergelijke waarborgen ontbreken echter in het vreemdelingenrecht. De juristen in de procedure ontbreekt het aan de benodigde ontwikkelingspsychologische en pedagogische kennis om een juiste inschatting van deze belangen te kunnen maken. Het verdrag wordt maar heel zelden ingeroepen.

Verder hebben kinderen uit gezinnen in de procedure geen eigen, maar een van hun ouders afgeleid belang. Deze ouders worden geacht hun kinderen in de procedure te vertegenwoordigen. Vaak zijn deze ouders vanwege psychische of ander schade echter niet in staat om voor hun eigen belang op te komen, laat staan voor dat van hun kinderen. Ook gaan de belangen van ouders en kinderen meer en meer divergeren naarmate het verblijf in Nederland langer duurt.

Wanneer de belangen van ouders en kinderen ronduit strijdig zijn, ontbreken procedures die de afstemming in die gevallen zouden moeten regelen tussen de Immigratie- en Naturalisatie Dienst (IND) en bijvoorbeeld de Bureaus Jeugdzorg of de Raad voor de Kinderbescherming. Kinderen ontberen daardoor noodzakelijke hulp.

Geschokt
Twee vragen zijn van belang: Wat zijn de relevante wetteksten uit het IVRK inzake het vreemdelingenrecht met betrekking tot procedures waarbij minderjarigen uit gezinnen betrokken zijn? En hoe moeten kinderen bij de procedure en rechtsgang inzake het vreemdelingenbeleid betrokken worden zodat hun belang zo goed mogelijk gewaarborgd wordt?

Voor ons onderzoek hebben we een vragenlijst ontwikkeld om de ontwikkelingsituatie van kinderen te beschrijven en vast te stellen welke kinderrechten worden geschonden. Ons onderzoek had als neveneffect dat we veel te weten zijn gekomen over hoe deze kinderen werkelijk leven en opgroeien.

Dit heeft ons geschokt. Het blijkt dat het met het waarborgen van de rechten van kinderen uit asielzoekersgezinnen in de asielprocedure droevig gesteld is. Veel kinderrechten worden geschonden en de kinderen leven onder zeer ongunstige omstandigheden. Kinderen ervaren problemen, maar verwijzing naar de hulpverlening vindt vaak niet plaats.

De kernartikelen uit het IVRK -de artikelen 2, 3, 6 en 12- worden in de asielprocedure nauwelijks nageleefd. Artikel 2 -verbod op discriminatie- stelt dat alle kinderen zijn gelijk. In de vreemdelingenrechtspraak wordt een beroep op kinderrechten echter veel vaker niet gehonoreerd dan in andere rechtsgebieden. Kinderrechten zijn van ondergeschikt belang en ook de IND kijkt bij kinderen uit asielzoekersgezinnen niet naar kinderrechten.

De artikelen 3 en 6 -over het belang van het kind en het recht op ontwikkeling- worden vaak geschonden: het kind wordt belemmerd in zijn ontwikkeling tijdens het verblijf in Nederland, maar ook door de wijze van besluitvorming wordt voorbijgegaan aan zijn ontwikkelingsperspectief. Artikel 12 vermeldt dat kinderen gehoord dienen te worden, maar dit gebeurt bij kinderen uit vluchtelingengezinnen niet.

Het belang van het kind wordt ten onrechte gelijkgesteld aan dat van de ouders. Als het verblijf in Nederland langer duurt, gaan de belangen divergeren: het kind ontwikkelt zich en integreert, de positie van de ouders marginaliseert vaak. Maar in de besluitvorming wordt hiermee geen rekening gehouden.

Kinderen uit asielzoekersgezinnen worden daarnaast onvoldoende beschermd om zich te kunnen ontwikkelen. Bij zeer zorgelijke opvoedings- en verzorgingsproblemen ontbreekt een goed verwijzingssysteem, waardoor kinderen die in de knel zitten onvoldoende toegang hebben tot de jeugdzorg. Veel ouders ervaren zulke ernstige problemen, dat ze niet in staat zijn te voorzien in de primaire voorwaarden voor verzorging en opvoeding. Kinderen ervaren geen continuïteit en stabiliteit in hun opvoedingssituatie en geen toekomstperspectief. Dit leidt tot verdere ontwikkelingsschade.

Besluitvorming bij kinderen die ernstig in hun ontwikkeling worden bedreigd duurt veel te lang. Dit geldt zowel voor besluiten van de IND als voor uitspraken van de rechtbank.

Voorrang
We hebben gezocht naar oplossingen om de positie van deze kinderen en hun gezinnen te verbeteren. De volgende aanbevelingen zijn geformuleerd:

De vreemdelingencirculaire moet worden aangepast, zodat rechten van vluchtelingenkinderen uit gezinnen zullen worden meegewogen in de asielprocedure. Procedures van gezinnen moeten met voorrang behandeld worden vanwege de ontwikkelingsschade die bij kinderen optreedt als gevolg van langdurige onzekerheid en door het verlies aan toekomstperspectief bij het afbreken van langdurig verblijf in Nederland.

Er dient afstemming te zijn tussen de IND, het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en de Bureaus Jeugdzorg, zodat kinderen die hulp nodig hebben deze ook krijgen.

Daarnaast moeten kinderen een stem krijgen in de procedure. Ook de advocaat moet kinderrechten inbrengen in de asielprocedure, bijvoorbeeld middels een beroep op het IVRK en op andere mensenrechtenverdragen.

De Raad voor de Kinderbescherming en gedragswetenschappers moeten een rol krijgen bij de besluitvorming in de asielprocedure. De vreemdelingenrechter moet over expertise beschikken betreffende de ontwikkeling van kinderen, zodat deze kinderen dezelfde rechtspositie krijgen als andere kinderen in juridische procedures.

Bij terugkeer naar het land van herkomst ten slotte, moeten de voor het kind essentiële ontwikkelingsvoorwaarden in diens leefomgeving aldaar aanwezig zijn.

Met deze aanbevelingen hebben we de hoop uitgesproken dat de politiek en beleidsmakers deze ter harte zullen nemen, zodat deze kinderen van asielzoekers in Nederland een menswaardiger bestaan kunnen gaan leiden.

De auteur is gepromoveerd op een onderzoek naar meldingen van zeer ernstige opvoedings- en verzorgingsproblemen bij de Raad voor de Kinderbescherming. Ze is aan de Rijksuniversiteit Groningen werkzaam bij de vakgroep orthopedagogiek en doet onderzoek naar de vraag hoe de rechten van kinderen van asielzoekers beter kunnen worden beschermd.