Ook buiten de medische literatuur wordt veel geschreven over de kwaliteit van de zorg. Met enige regelmaat verschijnen metingen of tests waaruit kan worden afgeleid wat de kwaliteit van een bepaald ziekenhuis is.Het is terecht dat er veel aandacht is voor de kwaliteit van de gezondheidszorg, want hoewel Nederland een van de goedkoopste West-Europese landen is als het gaat om gezondheidszorg, toch wordt een aanzienlijk deel van ons geld aan gezondheidszorg besteed. Zeker nu de overheid wil dat er marktwerking is in de zorg moeten kwaliteitsgegevens beschikbaar zijn, zodat de klant (patiënt) de beste zorgaanbieder kan kiezen.

Helaas wordt voor veel klanten gekozen door hun verzekeringsmaatschappijen. Deze hebben maar één doel: zo veel mogelijk zorg tegen een zo laag mogelijke prijs. Ogenschijnlijk precies wat bedoeld wordt met marktwerking, maar toch treedt hier een probleem op. Alle waar is naar zijn geld. Wij hebben in Nederland de opvatting dat iedereen recht heeft op het beste geneesmiddel of de beste operatie die beschikbaar is, maar het mag eigenlijk niets extra’s kosten. Forse kwaliteitsverschillen zijn mogelijk. Jammer genoeg zijn die echter moeilijk te meten.

De meeste kwaliteitsonderzoeken, vooral die in de algemene pers, richten zich op onderwerpen die gemakkelijk in een getal uitgedrukt kunnen worden. Dankbare meetpunten zijn de wachttijd voor een eerste polikliniekbezoek of de tijd tussen eerste bezoek en het meedelen van de diagnose. Eerlijk is eerlijk, wachtlijsten zijn een ramp.

Maar wat is de relevantie als je bij het ene ziekenhuis in tien dagen aan de beurt bent en in het andere ziekenhuis in negen? Staat dat in relatie met de kans op complicaties? Hoe worden de behandelingen kwalitatief uitgevoerd?

Is het echt beter om alle gesprekken en onderzoeken bijvoorbeeld in het kader van borstkanker achter elkaar op één dag te hebben? Misschien is het naburige ziekenhuis, waar geen gespecialiseerde eendagspoli is, uiteindelijk toch wel beter in het behandelen van borstkanker. Om daarachter te komen kun je overlevingscijfers bestuderen na bijvoorbeeld tien of vijftien jaar. Bovendien blijkt uit recente onderzoeken dat de psychologische klap van een eendagsbezoek groter is dan wanneer slecht nieuws over enkele dagen wordt uitgespreid. Kwaliteit?

Getallen over wachttijden en efficiency zijn prachtige hulpmiddelen om reclame te maken. Efficiency zegt echter nauwelijks iets over daadwerkelijk inhoudelijke kwaliteit. Dit wordt ook breed erkend, maar ziekenhuizen en verzekeraars houden mensen graag voor de gek. Kwaliteit wordt gereduceerd tot een top tien van ziekenhuizen, die samengesteld is met behulp van kwantitatieve surrogaatkenmerken. Er wordt hard gewerkt aan goede meetmethoden, maar wat is nu eigenlijk kwaliteit?

Een mogelijk antwoord vinden we eveneens in een recent nummer van Medisch Contact. Het gaat er over een arts in Ghana die de ruim 90-jarige vader van de landelijke hoogleraar kindergeneeskunde uit Ghana opereerde voor een gebroken heup. Het alternatief was dat deze oude baas ten minste zes weken in bed moest liggen, een vrijwel zekere garantie om te overlijden aan de complicaties. Zijn zoon, de hoogleraar, had een week gezocht en uiteindelijk de enige arts gevonden binnen een straal van enkele honderden kilometers die deze operatie kon uitvoeren, met verouderde, afgedankte protheses uit Europa. De vader had tot de operatie in bed gelegen en moest met een gebroken heup honderden kilometers in een personenauto worden vervoerd. De dag na de operatie overleed hij aan longembolieën, die tijdens de voorafgaande periode van bedlegerigheid waren ontstaan. Ondanks deze anticlimax was de hoogleraar dankbaar voor de operatie bij zijn vader. Hij was vooraf op de hoogte van dit risico en het best mogelijke was gedaan. Kennelijk maakt schaarste niet alleen van kwantiteit maar ook van kwaliteit een relatief begrip.

opinie voetnoot (u490(Dr. J. Bart, arts in het Universitair Medisch Centrum Groningen