De drie ondernemingen hebben tot dusver samen met de staat grote belangen in winning, transport en handel in gas, maar de liberalisering van de energiemarkt in Europa dwingt deze partijen tot nieuwe verhoudingen. Daarbij staan grote financiële belangen op het spel.

Eerlijke concurrentie
De Europese Commissie stuurt aan op een volledige liberalisering van de gasmarkt in het jaar 2005. Om eerlijke concurrentie te waarborgen in een vrije markt mag het netwerk (de belangrijkste gastransportleidingen) niet in handen zijn van leveranciers. Om die reden blijft bij de liberalisering van de elektriciteitsmarkt het landelijke hoogspanningsnet in handen van de overheid. Ook in de gasmarkt moet een onafhankelijke netbeheerder komen, maar dat hoeft niet per se de overheid te zijn.

In feite is er geen echte gasmarkt sinds minister De Pous begin jaren zestig het „gasgebouw” optrok. Toen de grote gasbel onder Slochteren was ontdekt, bestond het woord energiecrisis nog niet. De regering wilde het gas niet alleen snel verkopen, maar ook zodanig dat dit schatkist flink zou spekken.

De Pous kon echter niet zonder de hulp van het bedrijfsleven om het gas naar boven te krijgen en het vervolgens ook nog eens aan de man te brengen. Dat leidde tot een samenwerking met ondernemingen die inmiddels DSM, Shell en ExxonMobil (Esso) heten. Deze ondernemingen richtten destijds samen met de staat de Maatschap Groningen op voor de winning van gas, en Gasunie voor de afzet.

Door de liberalisering van de markt moeten klanten zelf met leveranciers kunnen onderhandelen over prijs en leveringsvoorwaarden. De staat heeft niet langer een rol als aandeelhouder in ondernemingen om de levering van gas in goede banen te leiden, maar moet wel zorgen voor onafhankelijk toezicht op eerlijke concurrentie.

Het „gasgebouw” van De Pous moet plaats maken voor een nieuw gebouw. Transport, handel en productie van gas moeten niet langer door overheid en bedrijfsleven centraal worden gestuurd, maar worden ontvlochten. Dit heeft gevolgen voor Gasunie, dat „gesplitst” zal worden. Over de manier waarop en de financiële afwikkeling daarvan, wordt nu onderhandeld. De aankoop van de aandelen EBN was nodig om het nieuwe gasgebouw te kunnen oprichten, hoewel nog niet duidelijk is hoe dat er precies uit gaat zien. EBN neemt tot dusver deel in winning, handel, transport en opslag van gas.

Niet speculeren
De minister wil tijdens de onderhandelingen met Shell en ExxonMobil niet speculeren over de verdere financiële gevolgen voor de staat, maar de aankoop van EBN maakt wel duidelijk dat het om miljarden gaat. Met de verkoop van de certificaten Energie Beheer Nederland aan de staat door DSM is 2,74 miljard gulden gemoeid. De overdracht aan de staat heeft 28 december plaats.