De naam Catherine de Médicis (1519-1589) wordt in verband gebracht met de Bartholomeüsnacht van augustus 1572 waarin duizenden protestanten op gruwelijke wijze werden vermoord. Dat is terecht. Catherine, koningin van Frankrijk, beraamde dit bloedbad, zo blijkt uit de biografie van Leonie Frieda. Catherine was niet van vorstelijke afkomst, maar een telg uit het de Medicigeslacht uit Florence. Haar huwelijk in 1535 met Hendrik II van het huis Valois was het resultaat van een verdrag tussen paus Leo X en koning Frans I van Frankrijk. Ze werd door het Franse hof niet voor vol aangezien.

Catherine hield van haar man, maar de liefde was niet wederzijds. Hij verslingerde zich aan de veel oudere Diane van Poitiers, die als zijn maîtresse enorme rijkdommen wist te vergaren. Dat was een vernederende situatie voor Catherine. Na tien kinderloze jaren schonk zij Hendrik wel tien kinderen, wat hem aan haar bond.

Leonie Frieda schreef een biografie over deze koningin van Frankrijk. Wie eraan begint, wordt meegenomen in een op zich meeslepend en gedetailleerd verhaal over moord en doodslag, japonnen en juwelen, konkelarijen en complotten, intriges en verraad, haat en liefde, uitputtende oorlogen en bedrieglijke vredes.

Frieda laat deze periode uit de Franse geschiedenis spreken vanuit het standpunt van Catherine de Médicis. Tijdens de regering van haar echtgenoot had Catherine, omwille van diens verhouding met Diane de Poitiers, weinig invloed op de staatszaken. Pas na de dood van Hendrik in 1559 begon haar zeer actieve rol in de Franse geschiedenis.

Frieda typeert Catherine als iemand die op godsdienstig gebied beslist onverschillig kan worden genoemd. Alles in haar leven was ondergeschikt aan haar grote en enige doel om de macht van het koningshuis Valois te handhaven.

Dat deed zij door de rooms-katholieken onder de Guises en de hugenoten onder de Coligny’s tegen elkaar uit te spelen. Volgens Frieda probeerde Catherine rooms-katholieken en hugenoten eerst tot elkaar te brengen. Toen ze hierin niet slaagde, besloot zij de kopstukken van de hugenoten uit de weg te ruimen. De grotere invloed van de Coligny aan het hof bracht haar ertoe om, met de steun van Hendrik de Guise, bij gelegenheid van het huwelijk van haar dochter Margot met Hendrik van Navarra de massamoord in de Bartholomeüsnacht (23 op 24 augustus 1572) te laten aanrichten.

De protestanten komen er qua beeldvorming bij Frieda niet zo gunstig van af. Over Gaspard de Coligny schrijft ze bijvoorbeeld: „Zijn volk had ontzag voor hem om zijn bijna theatrale afwijzing van alles behalve de meest hoogstaande doelen en principes. Coligny geloofde dat er maar één weg was: de zijne. Hij had geen vertrouwen in discussies en debatten, maar hij ging koppig voort op zijn ingeslagen weg. Dit was geen toewijding aan zijn godsdienst of land meer te noemen, maar eerder vérgaande arrogantie.”

En in verklaringen als deze schiet de biografe door: „Zijn veelgeprezen integriteit -de hoeksteen van zijn reputatie- was nu niet veel meer dan fantastische ijdelheid die de drijvende kracht vormde achter zijn niet-aflatende persoonlijke ambitie.”

Afgezien van oordelen en vooroordelen schetst Frieda de persoon in kwestie op een boeiende manier. Allerlei grappige wetenswaardigheden over het leven van alledag passeren de revue. Het is aan Catherine de Médicis te danken (beter gezegd: te wijten) dat de Fransen van tabak leerden houden. Ze wilde de tabak niet roken, dus maalde ze hem fijn tot poeder en beweerde dat dat een probaat middel tegen hoofdpijn was. Het hof nam haar gebruik over en uiteindelijk ook het volk, dat tabak ”herbe de la reine” of ”nicotiane” noemde.

Frieda vermeldt ook dat Catherine de fluweelachtige schoonheidspukkels waar Elizabeth I van Engeland zo dol op was, niet overnam. Die pukkels werden op het gelaat geplaatst om de aandacht van een schoonheidsfoutje af te leiden. Iets wat Hare Majesteit bijzonder stimuleerde, was het gebruik van parfum, bedoeld om al te heftige lichaamsgeuren te camoufleren.

Frieda’s conclusie is dat Catherine begiftigd was met een groot politiek talent, maar dat ze niet de visie had van een echte staatsvrouw. Ze was een vat vol tegenstellingen. Ze begreep de passie die godsdienst kan teweegbrengen niet, maar hield zich wel streng aan de regels van de Rooms-Katholieke Kerk. Ze verdedigde haar kinderen als een leeuwin, maar wist hun geen emotionele warmte te bieden - ze waren uiteindelijk slechts pionnen op haar dynastieke schaakbord.

Catherine was een kind van haar tijd. Daarom vindt Frieda dat de volgende uitspraak van de Florentijnse Machiavelli niet zou misstaan op het graf van Catherine de Médicis: „Om een machtige prins te zijn moet men soms de rechten van de mensheid schenden.”