De Grote. Die eretitel dankt Constantijn aan een plotselinge bekering tot het christendom op 27 oktober 312. Het voorval heeft plaats bij de Pons Milvius, een brug over de Tiber, enkele kilometers ten noorden van Rome. De situatie is hachelijk, want een rivaal eist de keizerstroon op. De avond voor de beslissende slag ziet Constantijn een teken aan de hemel: een in elkaar geweven X en P, de eerste twee Griekse letters van de naam Christus.Dankzij de goddelijke belofte ”in dit teken zult gij overwinnen” verslaat de keizer zijn tegenstander. Hoewel Constantijn de Romeinse zonnegod Sol Invictus blijft vereren, draagt hij vanaf dat moment de ’nieuwe’ godsdienst een warm hart toe. Mogelijk dat zijn moeder Helena, een christin, hem op dat punt beïnvloedt. In ieder geval komt aan de eeuwenlange en hevige christenvervolging een einde en de zondag wordt voortaan een rustdag voor het gehele rijk. Ook laat de keizer in Rome de Sint-Pieter bouwen en roept hij concilies samen, zoals die in Nicea, waar Arius als ketter wordt veroordeeld en de bekende geloofsbelijdenis wordt opgesteld.

Zijn openlijke steun aan het christendom verzekert hem van een prominente plek in de (kerk)geschiedenis en inspireerde het Yorkshire Museum tot het organiseren van de tentoonstelling ”Constantine the Great, York’s Roman Emperor”. Daarvoor zijn ruim 270 objecten van maar liefst 36 musea in Europa bijeengebracht, die het publiek vanaf 31 maart kan bewonderen. Mozaïeken, beschilderd pleisterwerk, sculpturen, gouden juwelen en zilveren voorwerpen, wapens, munten en zelfs meubelen brengen niet alleen voor het voetlicht hoe welvarend het Romeinse Rijk was, maar vertellen ook welke stimulerende rol Constantijn daarbij vervulde. De expositie toont eveneens een marmeren beeltenis van zijn hoofd, waarschijnlijk gemaakt kort nadat soldaten hem tot keizer uitriepen.

Wapenfeiten
Zijn voorspoedige heerschappij begon op 25 juli 306 in York. „Constantijn wordt nu beschouwd als een van de grootste Romeinse keizers. Met zijn talenten en visie gaf hij de toenmalige wereld een geheel nieuwe vorm”, zegt Elizabeth Hartley, conservator van het museum. Het feit dat York het beginpunt was van zijn buitengewone wapenfeiten, is een goede reden om de eerste christenkeizer dit jaar op een voetstuk te plaatsen. Op 25 juli heeft in de Minster zelfs een speciale herdenkingsdienst plaats. De fundamenten van de kathedraal rusten overigens op de eerste vesting die de Romeinen in York bouwden. Dat gebeurde al in het jaar 71, toen zij de Keltische nederzetting Efrog onder de naam Eboracum tot stad versterkten.

Sommigen twijfelen aan de oprechtheid van Constantijns geloof, juist omdat hij zich pas op zijn sterfbed liet dopen. Voor dr. Christopher Kelly, verbonden aan de Universiteit van Cambridge en een autoriteit op het gebied van het Romeinse Rijk, bewijst de late doop allerminst dat de keizer het christendom niet volledig omhelsde. „In de vierde eeuw stelden veel christenen in hoge kringen de doop tot het laatste moment uit. Zij geloofden dat het water al hun zonden afwaste. Dat gold ook voor Constantijn de Grote. Hij liet zich in eenvoudige witte kleren dopen en zei: Nu ik het goddelijke licht ontvangen heb, weet ik dat ik waarlijk geheiligd ben en ben ik het onsterfelijke leven waardig.”

De tentoonstelling ”Constantine the Great, York’s Roman Emperor” is tot 29 oktober te bezichtigen in het Yorkshire Museum te York. Informatie: www.constantinethegreat.org.uk. Meer informatie over York: www.visityork.org.

Raadsel van Cirencester
In het Britannia van de Romeinen gold York als een belangrijk militair hoofdkwartier, bedoeld om de rebellen uit het noorden tegen te houden. Cirencester, veel zuidelijker gelegen, was meer een vakantieoord voor de troepen. De garnizoensstad in de glooiende Cotswolds had zelfs een amfitheater, waarvan de restanten nog zichtbaar zijn in het centrum. Het prachtige Corinium Museum legt niet alleen de plattegrond van het toenmalige Corinium bloot, maar toont eveneens een groot aantal fraaie vloermozaïeken. De vele voorwerpen, door archeologen uit de bodem opgediept, geven een goede indruk van het dagelijkse leven in die periode. Aardig is een gouden ring met een glazen afbeelding van de Goede Herder.

De zogenaamde Cirencester Acrostic, in 1868 gevonden, duidt er echter op dat christenen onder de regering van Romeinse keizers hun geloof niet openlijk mochten belijden. De woorden Rotas Opera Tenet Arepo Sator, die onder elkaar op een gepleisterde muur van een Romeinse villa zijn gekrast, vormen een raadselachtige zin die geleerden proberen te ontcijferen. De vijf woorden kunnen in verschillende richtingen gelezen worden. Zo ontdek je tweemaal de eerste twee woorden van het gebed des Heeren en zijn de Griekse letters A en O te zien.

Informatie: www.cotswold.gov.uk en www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3926/is_200307/ai_n9291635.