Een bekend gezegde uit de managementwereld luidt: processen werken niet, mensen wel. Toch geloof ik dat dit gezegde niet helemaal van toepassing is op ons werk hier. Sinds het eerste Wereld Water Forum in Marokko staat water hoger op nationale en internationale agenda’s dan vroeger. Veel initiatieven zijn al genomen. De vele plannen die hier de komende week zullen worden bediscussieerd laten zien dat watermanagement wereldwijd een hot issue is.Zonder de in 1997 in Marrakesh geformuleerde visie en het appel voor een Blauwe Revolutie, zouden we nooit zo ver zijn gekomen. De stap van visie naar actie, waarvan ik het een eer vind dat ik die in 2000 in Den Haag kon presenteren, was ook essentieel. En Kyoto in 2003 was ook een stap omdat daar het actieprogramma gekoppeld werd aan de Milleniumdoelstellingen. Ik geloof dat het belangrijkste van dit vierde Wereld Water Forum is dat de honderden projecten die hier zullen worden gepresenteerd als katalysator zullen werken voor duizenden nieuwe projecten wereldwijd.

Al deze plannen vormen de kaders. Maar uiteindelijk zijn het mensen die het werk doen. Dat moeten we nooit vergeten. Want de wereldwijde kansen die wij zien, moeten worden omgezet in acties op lokaal niveau. Ik hoef alleen maar te wijzen op de bevindingen in het VN-Millenniumproject en het Sachsrapport.

Kindertijd
Een persoon die werkelijk weet hoe dingen moeten worden aangepakt, is Wangari Maathai, winnaar van de Nobelprijs voor de vrede in 2004. In haar rede bij de acceptatie van de prijs nam zij haar gehoor mee naar haar kindertijd in Kenia. Het water in de kleine rivier bij het huis van haar familie was schoon, veilig en gezond. Vijftig jaar later kon zij zich haar vreugde en verwondering als kind nog herinneren als in het kikkerseizoen het stroompje zich vulde met duizenden kikkervisjes. Echter nu, vijftig jaar later, zei mevrouw Maathai, „is de stroom opgedroogd, lopen vrouwen grote afstanden voor water, dat niet altijd schoon is, en kinderen zullen nooit weten wat zij kwijt zijn.”

Met die woorden maakte zij precies duidelijk waarom zij de Groene Gordel Beweging in 1977 opgericht had. Die organisatie, die sinds de start meer dan 30 miljoen bomen heeft geplant, maakt voor veel mensen het grote verschil uit. De bevolking heeft zelf veel invloed in het werk van de beweging. Op die manier een halt toeroepen aan de ontbossing zorgt niet alleen voor economische ontwikkeling in landelijke gebieden. Het zorgt er ook voor dat de watervoorraad het ecosysteem verstevigt en -zeker niet als laatste- dat de zelfverzekerdheid van duizenden mensen groeit. Of, zoals de Nobelprijswinnaar het zelf zegt: „De uitdaging is voor de kikkervisjes weer een thuis te creëren en onze kinderen een wereld van schoonheid en wonderen terug te geven.”

Dit is het leiderschap dat we nodig hebben als we recht willen doen aan het motto van het Wereld Water Forum: lokale actie voor een globale uitdaging. Wangari Maathai is het levende bewijs dat ”denk globaal, handel lokaal” werkt en dat dat meer kan en moet zijn dan een mooie slogan in de wereldwijde discussie over water, ontwikkelingshulp en ondersteuning. Of om het anders te zeggen: het belang van dit forum ligt wat mij betreft in het vervolg op lokaal niveau.

Snelle actie
Ik denk dat het waar is als ik zeg dat -op dit moment- we geen nieuwe politiek nodig hebben. Wat we nodig hebben is snelle actie. Zeker met het Millennium Ecosystem Assessment van afgelopen jaar in gedachte. Dat rapport laat ons zien hoe onzorgvuldig wij de laatste vijftig jaar met de natuurlijke bronnen van de aarde zijn omgesprongen. Het laat ons ook zien dat we het tij moeten keren als we willen overleven. De biodiversiteit staat onder grote druk en daarmee het welzijn en voortbestaan van komende generaties.

Water is een cruciale factor en het is niet te veel gezegd te stellen dat de cijfers en scenario’s zoals die in het Millennium Ecosystem Assessment staan angst aanjagen. Laat ik wat noemen. Het aantal overstromingen is tussen 1950 en 2000 dramatisch gestegen. In Azië zeven keer zo veel en op het Amerikaanse continent ruwweg met een factor negen. Recent gaven verwoestende cyclonen en tornado’s zoals Rita, Katrina en Damrey ons weinig hoop voor de toekomst; zeker in het licht van de klimaatveranderingen, die -samen met andere dingen- zullen leiden tot extreme weersomstandigheden en stijgende zeeniveaus.

Een andere factor van zorg -gegeven de groter wordende schaarste in veel regio’s- is de toenemende vraag naar water. In het meest pessimistische scenario zal de vraag naar water wereldwijd met 85 procent stijgen tussen 2000 en 2050. In dezelfde tijd zal de beschikbaarheid van water slechts toenemen met 7 procent.

Gewassen
De belangrijkste reden voor de groeiende vraag is de groei van de bevolking en de vraag naar meer eten. Zoals ik al vaker heb benadrukt bij eerdere gelegenheden: de wereldwijde watercrisis is vooral een agrarische crisis omdat 70 procent van alle wateronttrekking wordt gebruikt om gewassen te laten groeien. En dat cijfer is slechts een gemiddelde. In sommige landen komt dit getal bijna op 100 procent.

In het licht van de geschetste scenario’s zullen watermanagers en wetenschappers van allerlei soort onder toenemende druk staan om ervoor te zorgen dat landbouwers in de nabije toekomst meer gewas per bui -”more crop per drop”- kunnen laten groeien. De wereld zal de productiviteit van de agrarische sector moeten laten groeien en toch minder water gebruiken. Er is geen andere weg.

Degenen van u die ook aanwezig waren bij het tweede Wereld Water Forum in Den Haag en bij de wereldtop over duurzame ontwikkeling in Johannesburg in 2002 zullen merken dat dit een van mijn favoriete thema’s is. Echter, zoals ik al zei, we hebben geen nieuwe plannen nodig. De politieke plannen die er zijn, zijn goed genoeg.

De vraag naar water heeft nog een ander dimensie, die -daar ben ik van overtuigd- aanzienlijk belangrijker zal worden in de komende jaren. Dat is de voortgaande discussie over onze toekomstige energievoorziening. De vraag naar energie groeit. Een van de redenen daarvoor is de snelle groei van de economie in landen als China en India. Tegelijkertijd zijn de voorraden fossiele brandstoffen beperkt. Daarom is het logisch dat de vraag naar waterkracht zal toenemen. Vanuit velerlei opzicht is dat goed nieuws voor de wereld, want waterkrachtcentrales zijn schoon en milieuvriendelijk. Waterkracht vraagt echter om een continue en zekere stroom van water. Dat zullen alle belanghebbenden willen hebben. Dit is niet alleen een extra uitdaging voor watermanagers. Het betekent ook dat er beperkingen moeten worden opgelegd aan het onttrekken van water voor andere doeleinden.

Suiker
Een andere ontwikkeling is de productie van gewassen voor de bio-energie. Dat vraagt ook om grote hoeveelheden water. In Brazilië bijvoorbeeld zijn bedrijven druk bezig met het op grote schaal verbouwen van rietsuiker voor de productie van ethanol. Dat vraagt gemiddeld om 23.000 kubieke meter water per hectare per oogst. Er is geen wiskundige voor nodig om uit te rekenen dat de te leveren energie enorme hoeveelheden water vraagt. Dat is een ander item waar watermanagers mee van doen krijgen.

Wij zijn er recent weer mee geconfronteerd dat het Westen afhankelijk is van olie. Ik ben er zeker van dat we daar aan toe kunnen voegen dat de hele mensheid in gelijke mate afhankelijk is van water. De werkelijkheid is dat de homo sapiens er al tienduizenden jaren in geslaagd is te leven zonder fossiele brandstoffen, maar zonder water kan hij slechts enkele dagen overleven. We moeten onze behoefte aan water onder controle brengen met een duidelijke strategie. Dat kwamen wij ook overeen in Johannesburg. Wat betreft water betekent dit dat ieder land zich moet haasten en zijn geïntegreerde watermanagementsplannen zonder uitstel moet invoeren.

Darewadi
De wereldwijde uitdaging die voor ons ligt wordt met de dag groter. Uiteindelijk is er maar één manier om deze zeer grote problemen op te lossen. Dat is kleine stappen nemen, met initiatieven op lokaal niveau.

Het is daarom belangrijk dat wij de wereldwijde discussie over water deze week een stap verder brengen: naar het niveau van echte mensen die met concrete problemen zitten. Zoals de bewoners van de het dorp Darewadi in de Indiase Maharashtraregio. Met de hulp van de Indo-German Watershed Development Programme, zijn zij er in geslaagd de verwoestijning rond hun dorp een halt toe te roepen. Het kostte hun slechts tien jaar. In die tijd is het groeiseizoen voor gewassen toegenomen van drie naar tien maanden. Het aantal soorten gewassen dat zij kunnen verbouwen is gegroeid. De waarde van akkerland is over de kop gegaan. En de vrachtwagen met de watertank die de dorpelingen voorzag van water van april tot juli rijdt niet meer sinds 2004, omdat hij overbodig is geworden. Dit alles is het resultaat van een intensief programma dat voorraadbeheer combineerde met het planten van bomen en een nieuw -door het dorp gecoördineerd- waterverdeelsysteem.

Dat brengt mij terug bij het inspirerende voorbeeld van Wangari Maathai en haar Groene Gordel Beweging. Haar aanpak werkt, omdat zij zich richt op lokale acties door mensen die worstelen met hun eigen, grote problemen. Zij heeft ons laten zien dat herstel van de leefplek van de kikkervisjes om een speciaal leiderschap vraagt. Niet een aanpak die voor meer volgelingen zorgt, maar een die leiders op alle niveaus van de samenleving oplevert. Dat type leiderschap wens ik u allen toe hier deze week op het vierde Wereld Water Forum. En niet alleen deze week, maar vooral in de weken, maanden en jaren die komen.