Kiezen voor begraven of cremeren mag nooit een financieel geleide keuze worden. Maar daar gaat het wel naartoe, nu gemeenten de grafrechten soms tot 80 procent hebben laten stijgen. Het is tijd voor een duidelijke kostenstructuur en kritische aandacht van de burger en de politiek.Een inventarisatie leert dat dit jaar de grafkosten in sommige gemeenten maar liefst 70 tot 80 procent stijgen. Afgelopen jaar steeg het aantal crematies progressief ten opzichte van het aantal begrafenissen. Opvallend, want het totaalaantal uitvaarten in Nederland vertoont al twee jaar een daling.

Het lijkt erop dat steeds meer mensen die vanuit morele of religieuze overwegingen zouden kiezen voor een begrafenis, zich vanuit een financieel noodgedwongen situatie laten cremeren. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat dit voor een substantieel deel te maken heeft met de enorm gestegen kosten van begraven. Een begrafenis moet voor iedereen mogelijk zijn, financiële overwegingen zouden geen rol mogen spelen in de keuze voor begraven of cremeren.

Op basis van ruim 22.000 uitvaarten heeft DELA de stijging van de gemeentelijke graftarieven in de afgelopen vijf jaar berekend: in 2001 ruim 7 procent, in 2002 4 procent, in 2003 zo’n 8 procent, in 2004 bijna 6 in 2005 ruim 5 procent. De totale verhoging over de afgelopen vijf jaar bij elkaar: circa 35 procent. DELA baseert zich hierbij op de gemeentelijke facturen van het aantal verzorgde uitvaarten. Sommige gemeenten hebben nauwelijks verhogingen doorgevoerd, anderen heel forse.

De eerder door DELA genoemde verhogingen van 70 tot 80 procent in sommige gemeenten zijn overigens niet eens de hoogste percentages. De gemeente Twenterand verhoogde in 2005 de grafkosten met 450 procent. Ook onderdelen van de totale grafkosten kunnen fors stijgen. De prijs voor het delven van een graf is in een Zeeuwse gemeente omhooggegaan van 188 euro naar 1750 euro. Ook opvallend: de tarieven van parochiale en particuliere begraafplaatsen stijgen aanzienlijk minder hard.

Kostenopbouw
In discussies stelt de overheid zich op het standpunt dat de verhogingen zijn gelegitimeerd door aan te geven dat gemeenten volgens de wet niet meer dan de kosten in rekening mogen brengen. Dat roept de vraag op om het begrip kostendekkend te definiëren. Daar lopen we tegen twee problemen aan. Gemeenten hanteren ieder hun eigen tariefopbouw en hanteren verschillende definities van de tariefomschrijving.

De kosten van een algemeen graf hangen van veel factoren af: de looptijd, de ligging, het delven, het afvoeren van de grond, het onderhoud, de grafrechten, de (extra) service, afschrijvingen, leges, zitten alle kosten erin of komen er nog kosten bij? Iedere gemeente gaat daar anders mee om, wat de discussie over de hoogte en de verhogingen van die tarieven ernstig vertroebelt. Niet alleen is de tariefopbouw ondoorzichtig, de gemeenten hanteren ook verschillende definities van de tariefomschrijving.

DELA vindt dat de tariefomschrijving eenduidig moet zijn. Grafdelven, bijvoorbeeld, is het openen en dichten van een graf. In Naarden kost dat 2278 euro. Welke definitie Naarden daarvoor ook hanteert, als dat kostendekkend is, dan valt er op het gebied van kostenbeheersing en efficiency ook nog wat te doen. Dit voorbeeld illustreert dat gemeenten veel helderder inzicht moeten geven in de tariefstructuur en definities en vervolgens veel beter kostenbewust moeten werken. De praktijk wijst uit dat het kan. In Dordrecht kost een algemeen graf 683 euro en begraafplaats De Essenhof aldaar werkt daarmee al jaren kostendekkend.

VNG
DELA heeft het hierboven geschetste probleem ook neergelegd bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) als vertegenwoordiger van de gemeenten. De VNG kon geen sluitend antwoord geven op de vraag hoe de kosten van die afzonderlijke diensten worden berekend. Ook de verhogingen kan VNG niet sluitend verklaren.

De VNG heeft hier begin december een eigen telefonische peiling tegenovergesteld, waaruit zou blijken dat er sprake zou zijn van geen of slechts trendmatige stijgingen van de graftarieven. Minister Remkes heeft eind vorig jaar op Kamervragen van ChristenUnie-Kamerlid Slob ook in die lijn geantwoord. Saillant detail is dat dit VNG-onderzoek niet op papier staat en de facto dus niet bestaat. Daarnaast zou deze uitkomst zeer merkwaardig zijn, omdat DELA zich baseert op gemeentelijke facturen. Over wat er onder de streep staat en aan de gemeente moet worden betaald, bestaat in geen enkele gemeente begripsverwarring.

Ondanks de publiciteit die de afgelopen maanden is gegeven aan de te hoge kosten van begraven, heeft dit onderwerp op lokaal niveau nauwelijks meegespeeld in de verkiezingen voor de gemeenteraad. Jammer, want het getuigt van moed bij politici om in te gaan op het weinig vrolijke thema van overlijden, grafkosten en de kwaliteit van begraafplaatsen. Nu de gemeenteraadsverkiezingen achter de rug zijn, zijn het opnieuw de politici die dit thema kunnen oppakken.

Dialoog
Gemeenten zouden onderscheid moeten maken tussen algemene en eigen graven en hierover duidelijk moeten zijn tegenover burgers. Algemene graven zijn kostendekkend, met een heldere, enkelvoudige tariefstructuur, waarbij de verhogingen het niveau van de jaarlijkse prijsinflatie volgen. Uiteraard moet de gemeente er dan ook voor zorgen dat er voldoende algemene graven beschikbaar zijn. Voor eigen graven is marktwerking een goed principe.

Ondanks dat DELA oplossingen voor dit vraagstuk aandraagt, blijkt het ogenschijnlijk saaie thema van grafkosten een beladen onderwerp. Verschillende partijen willen er hun vingers niet aan branden. De VNG schuift het probleem sinds vorige week ineens af op het Rijk, en andere instanties, waaronder ook de overige uitvaartorganisaties, houden zich afzijdig van de discussie.

DELA vindt het jammer als enige partij de ’dialoog’ te moeten voeren. We willen graag met andere partijen in overleg voor het vinden van een mogelijke oplossing. Als belangenbehartiger van een groot aantal leden en onze branche hebben we in ieder geval de aanzet hiertoe gegeven.

De auteur is manager communicatie bij uitvaartorganisatie DELA.