Het is een trend die ik de laatste tijd vaak waarneem. Hoe geven we een extra impuls aan de energievoorziening? Hoe zorgen we dat treinen rijden zonder vertraging? Hoe garanderen we goede medische zorg voor alle burgers? Het antwoord: we laten het over aan de markt.Toegepast op het onderwijs leidt dit tot de volgende denkbeelden: onderwijs als markt, de school als onderwijsfabriek of leerwinkel, de student als consument.

Brouwer
Ook ik heb mijn portie Adam Smith gehad (Ik heb het over zijn standaardwerk ”An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” uit 1776). De bakker bakt het brood, de boer bebouwt het land, de slager slacht het vlees. Waarom? Niet omdat ze jou van voeding willen voorzien, maar omdat ze geld willen verdienen. Zij realiseren het aanbod, zij voorzien in de vraag. In Smiths’ woorden, vrij vertaald: „Het is niet vanwege de liefdadigheid van de slager, de brouwer en de bakker dat we ons voedsel kunnen verwachten, maar vanwege hun eigenliefde. Heb het met hen niet over onze behoeften, maar over hun voordelen.”

Adam Smith had natuurlijk gelijk. We leven niet op een aardbol gevuld met medemenslievende altruïsten. Zijn mensbeeld is cynisch, maar waar. Deze gedacht is momenteel zo wijdverbreid dat de overheid haar beleid ervan afleidt.

Voor een deel gaat dat goed, neem bijvoorbeeld de privatisering van de postmarkt of de telefonie. Voor een deel gaat dat niet zo goed, werp een blik op je zorgpolis.

Willen we geen blind beleid maken, dan moeten we lering trekken uit onze ervaringen. En wat leren die ons? Sommige zaken kan je maar beter niet overlaten aan de markt.

Ook het hoger onderwijs valt ten prooi aan dit marktdenken. Onder het mom van een „terugtredende overheid” draagt de staat zo veel mogelijk over aan de markt. De bekostiging van hogescholen en universiteiten wordt gekoppeld aan het aantal ingeschreven studenten.

Om het hoofd te bieden aan deze onzekere financiële situatie zetten de onderwijsinstellingen alles op alles om studenten binnen te halen. In de ogen van de staatssecretaris van onderwijs zal deze concurrentie ertoe leiden dat instellingen elkaar aftroeven op basis van de kwaliteit van het aangeboden onderwijs. De een heeft zijn zaakjes nóg beter op orde dan de ander.

Neonlicht
Helaas, de praktijk is anders. Wie de jaarlijkse studiebeurs, gehouden in de jaarbeurs te Utrecht, binnenloopt, krijgt hier een duidelijk beeld van. De circa 88.000 bezoekers van deze beurs worden overgoten met flitsend neonlicht, overspoeld met gratis prullaria en overrompeld door hitsige promotiemedewerkers. De werkelijkheid van concurrentie is er geen van kwaliteit maar van reclame, marketing en propaganda.

Het kabinet spreekt over een „terugtredende overheid”, ik noem het weglopen. Het wordt tijd dat de overheid haar verantwoordelijkheid neemt.

De auteur is student sociologie en voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb).