Slaapverwekkend. Leeg, laf en lui. New ageachtig visionair. Feit is dat het boek van PvdA-leider Bos, ”Dit land kan zoveel beter”, felle reacties oproept. Hebben de critici gelijk, of slaan ze de plank volledig mis? Verplicht naar de zondagschool, zondagse kleren aan. De kerk met een orgel dat naar zijn gevoel altijd te langzaam speelde. De catechisatie. Een redelijk sobere levensstijl. Het Nederlandse Hervormde milieu ging PvdA-fractievoorzitter Bos steeds meer tegenstaan. In zijn tiener- en studiejaren heeft hij „nog flink rondgezocht in de wereld van geloof en kerk.” Zo kwam hij eerst terecht bij Youth for Christ. „Een verademing vergeleken met de somberheid van het witte kerkje in Odijk met dat orgel en de onbegrijpelijke preken”, schrijft Bos in het eerste deel van zijn boek. „Hier werd gelachen, gitaar gespeeld en bier gedronken. Geloof als iets waar je vrolijk van werd, zo kon het dus ook.”

Lang hield hij het er niet uit. De letterlijke uitleg van de Bijbel die er werd gegeven over bijvoorbeeld seks voor het huwelijk kwam niet overeen met de levensstijl die Bos voor zichzelf in gedachten had. In Engeland kwam hij daarop terecht bij evangelischen, „de happy-clappy gelovigen.” Toen een van hen hem uitlegde „dat de Heer vast een bedoeling had met de handicap van mijn broer” had Bos het naar eigen zeggen helemaal gehad met het geloof.

Eed
Toch heeft het hem nooit volledig losgelaten. Bij zijn aantreden als Kamerlid in 1998 heeft hij bewust gekozen voor de eed in plaats van de belofte. „Van sommige dingen kom je nooit los. Dat is in dit geval een last die ik graag draag.” Toen hij staatssecretaris van Financiën werd, koos hij „uiteraard” weer voor de eed.

In een interview met De Volkskrant naar aanleiding van zijn boek, zei Bos dat „mijn idealen mede tot stand zijn gekomen doordat ik christelijk ben opgevoed.” De PvdA-leider en kandidaatpremier merkt dat „op cruciale momenten” in zijn leven „allerlei calvinistische oergevoelens bovenkomen, of dingen die te maken hebben met soberheid: dat je je vooral voor de wereld moet inzetten en niet voor jezelf.”

Bos zei verder in het vraaggesprek nog altijd op zoek te zijn naar de zin van het bestaan. Een definitieve geestelijke thuishaven heeft hij nog niet gevonden. „Ik zal nooit uitgezocht raken.”

Plichtsbesef
De keus van Bos om na zijn middelbare schooltijd politicologie en economie te gaan studeren, is volgens hem een uitvloeisel van zijn calvinistische opvoeding. Hij koos voor politicologie omdat hij de wereld wilde verbeteren, en voor economie om te berekenen hoeveel dat zou kosten. „Het plichtsbesef droop er als het ware vanaf.”

De keus voor de Vrije Universiteit (VU) had daarentegen weer heel weinig met het calvinisme te maken, schrijft Bos. „Eigenlijk vreemd, omdat juist de VU een gedegen antirevolutionaire geschiedenis heeft.” Bos behoorde echter tot de „naïevelingen” die dachten dat de VU iets te maken had met de Vrije School en dat het dus vooral een vrolijke, linksige club was. „Hoe naïef kun je zijn, want niets was minder waar.”

Behalve politieke en economische theorieën stak de PvdA’er er nog iets veel belangrijkers op: „Ik heb geleerd iets van CDA’ers te begrijpen.” Een beetje gevoel voor de wereld van de mannenbroeders is hem daarom altijd bijgebleven. Dat kan goed van pas komen als hij straks wellicht moet gaan regeren met de christendemocraten.

Record
Metrocolumniste Ebru Umar verbrak naar eigen zeggen haar record in slaap vallen na het lezen van Bos’ boek. Iets overdreven wellicht, maar ze heeft wel een punt. Het boek is saai; met name het tweede deel. Hoofdstuk na hoofdstuk beschrijft de fractievoorzitter de problemen die hij ziet in ons land. Geen opbeurende kost. Om die reden zal het ook geen bestseller worden, zoals Pim Fortuyns ”De puinhopen van Paars”. Bos zal de kiezers dus op een andere manier op de hoogte moeten stellen van zijn gedachtegoed.

Of zijn gebrek daaraan. Leon de Winter verweet de PvdA-leider in Elsevier een leeghoofd te zijn. Het boek noemde hij „leeg, laf en lui.” Bos komt niet met concrete voorstellen, stelt De Winter. Bos heeft volgens hem evenmin een bevlogen visie.

Die kritiek is te goedkoop. ”Dit land kan zoveel beter” is door Bos helemaal niet bedoeld als verkiezingsprogramma of proeve van een regeerakkoord. Integendeel, de PvdA-leider wil slechts „de richting schetsen die ik met Nederland op wil. Niets meer en niets minder.”

Aan die bedoeling voldoet hij door met bevlogenheid zijn visie op de toekomst van ons land weer te geven. „Ik durf te dromen van een Nederland om trots op te zijn”, schrijft Bos. „Een Nederland met gelijke kansen voor iedereen, waar je ongeacht je godsdienst of seksuele voorkeur veilig over straat kan. (…) Het land in een betere staat aan onze kinderen overdragen.” Joost Niemöller van HP/De Tijd kan het niet bekoren. Het klinkt visionair, geeft hij toe. Maar dan wel „new ageachtig visonair.”

Andere prioriteiten
Dat het de PvdA’er ontbreekt aan concrete voorstellen, zoals De Winter stelt, is onjuist. Bos wil: 1. Burgers eerlijk vertellen hoe de zaken er voor staan: de islam blijft hier en gaat niet meer weg. 2. Vooral inzetten op werk en onderwijs. 3. Armoedebestrijding hoog op de politieke agenda zetten. 4. Uitdroging en ondervoeding in verpleeghuizen aanpakken. 5. Wachtlijsten in de jeugdzorg wegwerken. 6. Niet zomaar iedere immigrant toelaten. 7. Een verzorgingsstaat naar Scandinavisch model. Enzovoorts.

Het staat Umar, De Winter, Niemöller en anderen vrij andere prioriteiten te stellen dan Bos. Dat mag in een democratie. De gebruikte kwalificaties lijken echter meer op een aanval op de persoon van Bos dan op een eerlijke recensie van zijn boek.