Wie de tachtigjarige CDA-senator Van Leeuwen wil leren kennen, kan natuurlijk de tientallen interviews lezen die deze politica in de afgelopen jaren heeft gegeven. Maar vorige week is er ook een alleraardigst boek verschenen waarin de lezer binnen anderhalf uur een redelijk compleet beeld krijgt van deze actieve vrijgezel. Tachtig jaar en nog actief in de politiek, dat komt niet veel voor. Het CDA-Kamerlid Johanna van Leeuwen is het oudste vrouwelijke lid van de Eerste Kamer ooit. Ook de Tweede Kamer heeft nog nooit een lid van een dergelijke leeftijd gekend. Reden voor oud-PvdA-senatoren Ria Jaarsma en Elske ter Veld om een boek over Hannie, want zo wil ze graag worden genoemd, te schrijven.

Het is opmerkelijk dat deze twee oud-politici dit werk ter hand namen. Het was te verwachten dat partijgenoten van Van Leeuwen zich hiertoe zouden zetten. Dat is niet gebeurd. Toch is het ook niet vreemd dat Jaarsma en Ter Veld deze taak op zich namen. Zij hebben wat met Van Leeuwen. Niet alleen omdat ze elkaar al jaren kennen, maar vooral ook vanwege hun gezamenlijke aandacht voor de zwakken in de samenleving. Toen ze nog gezamenlijk in de Senaat zaten, hadden de drie voor belangrijke debatten altijd contact met elkaar, of ze deel uitmaakten van de coalitie of niet.

Werkende vrouwen
De schrijvers putten bij de samenstelling van hun boek uit vijf bronnen: gesprekken met mensen die Van Leeuwen hebben meegemaakt, interviews uit dag- en weekbladen, officiële stukken en hun eigen ervaringen. Van Leeuwen heeft zelf niet meegewerkt, maar wel haar archief ter beschikking gesteld en dat is de vijfde bron.

Dat archief moet wel iets bijzonders zijn. In 1975 showt ze het vol trots aan het weekblad Vrij Nederland. „Brede planken aan een meterslange muur: onberispelijk geordende stapels en mappen. In de kast een aantal koffertjes: „Daar heb je de abortus, de ongehuwde vrouwen en dat is de kabinetsformatie-Biesheuvel. Elke dag bijgehouden, met alle rellen… Die zouden journalisten wel willen kopen. M’n eerste vraag na een inbraak was: hebben ze de kabinetsformatie meegenomen?”

De schrijvers schetsen in vijf hoofdstukken hoe Hannie van Leeuwen zich al 65 jaar inzet voor politiek en samenleving. Eerst voor de ARP in de Tweede Kamer en later als CDA-senator in de Eerste Kamer.

Emancipatie, sociale zekerheid en zorg zijn de thema’s aan de hand waarvan Jaarsma en Ter Veld beschrijven hoe Van Leeuwen politiek bedrijft. Het blijkt dat Van Leeuwen een conservatieve opvatting heeft over emancipatie en vrouwenarbeid. „Man en vrouw zijn nu eenmaal verschillend. Wie dat verschil wil wegdenken negeert Gods schepping (…) Maar of crèches onder alle omstandigheden nu zo’n gunstige oplossing bieden? (…) We praten vandaag de dag gehuwde vrouwen te gemakkelijk het ongeluk aan.”

Strijdbaar
De gedrevenheid van de CDA-senator blijkt uit elke bladzijde van het boek. Willem Aantjes, ARP-fractievoorzitter in de tijd dat Hannie in de Tweede Kamer zat, zegt het treffend: „Meestal zie je in de loop van de jaren dat het idealisme afneemt en de ambitie toeneemt. Bij Hannie zie je een omgekeerde ontwikkeling. Hoe langer ze politiek actief was, hoe meer haar idealen de ambitie hebben teruggedrongen. Dat is, zeker in de politiek, heel bijzonder.”

Ambitieus is Van Leeuwen vooral in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Als Tweede Kamerlid valt ze op door haar kennis van zaken en de vele keren dat ze uit haar hoofd spreekt. In 1975 krijgt ze het verzoek om in het kabinet-Den Uyl staatssecretaris van Onderwijs te worden. Ze wijst het af omdat ze in 1973 tegen de totstandkoming van dit linkse kabinet stemde. „Je kunt niet deelnemen aan een kabinet waar je tegen bent.”

In 1971 gaat een staatssecretariaat aan haar voorbij vanwege onenigheid en misverstand tussen Aantjes en kandidaat-premier Biesheuvel. „Ik ben belazerd”, zo citeren de schrijvers Hannie. Want dat blijkt ook kenmerkend voor de CDA-politica: naast haar sociale gevoel, charmes en integriteit is ze ook vasthoudend, strijdbaar, lastig en als dingen niet gaan zoals zij het wil, boos.

Politiek gezien is mevrouw van Leeuwen een leerling van prof. Severijn. Deze hervormd-gereformeerde voorman bedacht in de jaren vijftig, als Tweede Kamerlid voor de ARP, een theorie waardoor een christenpoliticus zich niet afzijdig hoeft te houden van compromissen.

Volgens Severijn is het de taak van een christenpoliticus om een relatie te leggen tussen het absolute criterium van de wet Gods en het relatieve criterium van de zedelijke draagkracht van het volk. Van Leeuwen gebruikt deze woorden letterlijk in een van de abortusdebatten in de jaren zeventig, zo blijkt uit het boek, overigens zonder de naam van Severijn te noemen.

Kerk
Eerlijk schetsen de schrijvers ook de religieuze ontwikkeling van hun oud-collega. Tijdens de oorlog maakte ze een geestelijke crisis mee. „Ik dacht dat ik zou branden in de hel, vond mezelf een zondig mens, verderfelijk, niet eens goed genoeg om in de kerk aan het avondmaal deel te nemen - laat staan dat de Heer mij zou toelaten tot zijn eeuwig Koninkrijk”, zei Van Leeuwen in 1997.

In de loop van de jaren is ze vervreemd van de degelijke gereformeerde opvoeding die ze ontving. Ze heeft zich mee laten slepen met de ontwikkeling binnen de Gereformeerde Kerken. In 1996 zegt ze: „Ik begrijp heel goed dat de mensen nog wel geloven in God, maar weerstanden hebben tegen de kerk. De kerk kon keihard zijn… Het is minstens zo belangrijk hoe je in je omgang met mensen uiting geef aan je christen-zijn. God wil dat het Evangelie in mensen gaat leven, of ze nu binnen of buiten de kerk zijn. Toen we eens met een delegatie uit het parlement op de Antillen waren, trommelde ik zondagochtend alle Kamerleden van wie ik wist dat ze kerklid waren, uit bed. Dat zou ik nu niet meer doen. Ik ga zelf niet altijd meer elke zondag naar de kerk.”