De afgelopen tijd is er veel te doen geweest over het onderwerp ”mensen met een verstandelijke handicap en kinderwens”. In oktober 2002 verscheen het advies van de Gezondheidsraad over anticonceptie voor mensen met een verstandelijke handicap, waarin de Gezondheidsraad adviseert hoe te handelen als artsen geconfronteerd worden met een verzoek om anticonceptie voor iemand met een verstandelijke handicap. In dit rapport stelt de Gezondheidsraad dat ouderschap van mensen met een verstandelijke handicap niet gewenst is wanneer het (toekomstige) kind risico loopt op ernstige schade doordat de opvoedingsvaardigheden van de ouders tekortschieten en/of het een te zware last zal leggen op het functioneren van de ouders. Daarnaast wordt in het rapport van de Gezondheidsraad gesteld dat iemand met een IQ lager dan 60 (wat neerkomt op een ontwikkelingsleeftijd lager dan 8 à 9 jaar) niet in staat is om een kind goed op te voeden.In november 2005 heeft de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten (NVAVG) een standaard uitgebracht, die door artsen voor verstandelijk gehandicapten (AVG’s) en andere medici gebruikt kan worden indien zij geconfronteerd worden met vragen om anticonceptie voor mensen met een verstandelijke handicap óf indien zij geconfronteerd worden met een kinderwens bij iemand met een verstandelijke handicap.

In deze standaard wordt gesteld dat licht verstandelijk gehandicapte mensen (met een ontwikkelingsleeftijd tot 11 jaar) in het algemeen niet in staat zijn tot het opvoeden van een kind en dat voor zwakbegaafde mensen (met een ontwikkelingsleeftijd tot 14 jaar) het opvoeden van een kind veelal een te grote belasting is. Dit standpunt is gebaseerd op de ervaringen van artsen voor verstandelijk gehandicapten en andere hulpverleners.

Door het emancipatiebeleid voor mensen met een verstandelijke handicap hebben verstandelijk gehandicapten meer mogelijkheden gekregen voor seksueel contact, dat soms wel, maar vaker niet binnen een vaste relatie plaatsvindt. Hulpverleners, onder wie artsen, worden hierdoor vaker geconfronteerd met vragen rondom anticonceptie en kinderwens dan wel ouderschap van mensen met een verstandelijke handicap.

Inmiddels is uit onderzoek gebleken dat, wil er sprake zijn van verantwoord ouderschap (waarbij verantwoord wil zeggen: geen uithuisplaatsing van het kind), geen bemoeienis van de Raad voor de Kinderbescherming en geen aanwijzingen voor verwaarlozing/mishandeling, dan een aantal factoren te benoemen is die bijdragen aan dit verantwoorde ouderschap: bereidheid van de verstandelijk gehandicapte tot het accepteren van steun, het vermogen tot reflectie op de eigen situatie, een steunend sociaal netwerk, het hebben van een niet verstandelijk gehandicapte partner en het ontbreken van financiële problemen.

Risico verhogende factoren worden er ook gevonden: bijkomende psychiatrische problematiek en een sociaalemotioneel functioneren lager dan het cognitieve functioneren.

De praktijk leert dat een ontmoedigingsbeleid vaak niet succesvol is, waarop de vraag zich aandient of een wetswijziging, die gedwongen anticonceptie onder voorwaarden mogelijk maakt, niet gewenst is.

Vaak ook is er sprake van onvoldoende begeleiding van gehandicapten in het leren omgaan met seksualiteit en seksuele gevoelens, een begeleiding die al van jongs af aan gegeven zou moeten worden, waarbij er ook aandacht moet zijn voor de beperkingen van de verstandelijk gehandicapte op dit gebied en niet alleen voor de mogelijkheden! En als er dan sprake zal moeten zijn van een ’ontmoedigingsbeleid’ wat betreft de kinderwens, dan zal er ook aandacht moeten zijn voor het bieden van een ander (toekomst)perspectief.

De auteur, die dit artikel op persoonlijke titel schreef, is arts voor verstandelijk gehandicapten (AVG) en opsteller van bovengenoemde standaard van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten (NVAVG).