Rond de jaarwisseling ontstond een rel over de Russische gasleveranties aan Oekraïne. Moskou wil dat Oekraïne veel meer voor het Russische gas gaat betalen. Omdat Kiev dit weigerde, werd de gastoevoer naar de voormalige Sovjetrepubliek verminderd. Andere Europese landen, zoals Frankrijk en Duitsland, kregen daardoor ook minder gas. Nadat eerst de gastoevoer naar West-Europa werd hersteld, legden Rusland en Oekraïne vervolgens het geschil bij.Het voorval wijst uit dat gasprijzen hét thema zijn geworden in de relaties tussen oud-Sovjetstaten. Oekraïne, Georgië en Moldavië, die samen recent de Unie van Democratische Keuze (UDC) oprichtten, zijn alle drie gebruikers van het Russische gas.

Tot nu toe gaf Rusland zijn CIS-partners subsidies, ervan uitgaande dat het deze landen zo binnen zijn invloedssfeer zou houden. Allang is duidelijk wat het resultaat van deze politiek is.

Het is voldoende om de politieke manoeuvres van Eduard Sjevardnadze, oud-president van Georgië, in herinnering te roepen. Sjevardnadze viel niet te omschrijven als een vriend van Rusland, toch hield hem dat niet tegen om concessies aan Rusland te doen.

Hetzelfde kan worden gezegd van de Oekraïense oud-president Leonid Koetsjma, die plannen om lid te worden van de NAVO in zijn militaire plannen opnam, maar die weer liet vallen toen samenwerking met Rusland profijtelijker leek te zijn.

De Moldavische communisten begonnen hun regering met pro-Russische retoriek en maakten plannen bekend om het Russisch een officiële status te geven. Later namen zijn dit idee echter weer terug.

Opgegeven
In het verleden manoeuvreerden Oekraïne, Georgië en Moldavië vaak tussen Rusland en het Westen door. Nu zijn hun geopolitieke voorkeuren echter duidelijk geworden. De regeringen en de elites in deze landen zijn openlijk prowesters, al blijven zij spreken over de noodzaak van het ontwikkelen van relaties met Rusland. In het Georgische parlement bekritiseert de oppositie Rusland meer en feller dan de regering van Michail Saakasjvili. In Moldavië zijn alle partijen in het parlement min of meer op het Westen gericht. Prowesterse gevoelens zijn ook nadrukkelijk aanwezig bij de Oekraïense leiders.

In reactie hierop heeft Rusland ervoor gekozen de prowesterse regeringen niet meer dwars te zitten, maar meer zijn eigen belangen te beschermen. Het resultaat is een veel strakkere gaspolitiek richting de leden van de voormalige Sovjet-Unie die, vreemd genoeg, onvoldoende blijken voorbereid te zijn op deze situatie. Misschien zijn zij uitgegaan van de goedige natuur van de Russische gasdiplomatie. Let wel, het gaat in de verhouding van Rusland met Oekraïne en Georgië niet alleen om gasprijzen. Er speelt veel meer.

Het verhogen van de gasprijzen door Rusland heeft twee doelen. Ten eerste zullen de inkomsten van Gazprom stijgen. Gazprom is een van de grootste inkomstenbronnen voor Rusland. Het andere doel is meer greep te krijgen op de gaspijpleidingen die door de buurlanden lopen. In de huidige geopolitieke situatie wint het land dat de controle over energietransporten in handen heeft het spel. In de middeleeuwen vervulden handelsroutes eenzelfde rol.

Rusland is al bereid te onderhandelen met Georgië. Het heeft al onderhandeld over privatisering van de grote pijpleidingen door het land, maar de gesprekken hebben geen resultaat gehad. Sommige Georgische politici en vertegenwoordigers van de VS waren tegen het idee.

Rusland geeft op dit moment een signaal af dat als het de pijplijn krijgt, het ervoor zal zorgen dat de nu afgesproken gasprijs een lange tijd stabiel zal blijven. Er is een kans dat in volgende gesprekken de economische belangen het zullen winnen van Tbilisi’s politieke ambities. Echter, als dit niet gebeurt, dan zal Rusland de gasprijzen opnieuw verhogen.

Invloed
De situatie in Oekraïne is anders. In 2002 is een overeenkomst bereikt over het gezamenlijk management van het gasdistributienetwerk, toen de partijen een Russisch-Oekraïens consortium oprichtten dat ook belangen in Duitsland had. De overeenkomst werd onder Koetsjma echter niet uitgevoerd, en werd onder Joesjtsjenko ontmanteld. Rusland heeft de situatie nu laten escaleren om Oekraïne te dwingen zijn visie op het consortium te herzien.

Het betekent niet dat Rusland probeert het te winnen van zijn geopolitieke tegenstanders. Rusland is gewoon pragmatisch in een poging zijn eigen economische invloedssfeer in de voormalige Sovjetstaten te vergroten en veilig te stellen. Het gebruikt daarbij alle mogelijke middelen.

De auteur is een vooraanstaand Russisch politicoloog en plaatsvervangend directeur van het Center for Political Technologies in Moskou, een onafhankelijke denktank.