ADHD, afkorting van Attention Deficit Hyperactivity Disorder, is een ontwikkelingsstoornis die binnen de jeugdhulpverlening en kinderpsychiatrie al lange tijd bekend is. Ritalin (methylfenidaat) wordt sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw voorgeschreven en is inmiddels een beproefd medicijn waar veel gegevens over bekend zijn. Het is een veilig middel dat bij een juist gebruik in zo’n 80 procent van de gevallen direct verbetering in het functioneren laat zien.Uit diverse onderzoeken blijkt dat het maar weinig verschil maakt of deze farmaceutische behandeling wordt gecombineerd met gedragstherapie. Op 29 november promoveerde S. van der Oord aan de Universiteit van Amsterdam op de dissertatie ”Critical issues in diagnosis and treatment of children with ADHD”. Zij concludeert zelfs dat gedragstherapie helemaal niets toevoegt aan het effect van medicatie.

Deze bevindingen voorkomen niet dat er nog steeds met de regelmaat van de klok nieuwe boeken op de markt komen waarin behalve de effecten van medicijnen ook de gedragstherapeutische kant van de aanpak van ADHD uitvoerig aan de orde komt.

Compleet en actueel
Drie nieuwe boeken verschenen de afgelopen tijd over ADHD. Bij alle drie de uitgaven wordt in de subtitel vermeld dat álles over ADHD aan de orde komt, van diagnose tot behandeling, compleet en actueel. Dat de boeken elkaar voor een groot deel overlappen is daarom duidelijk. Zeker de boeken ”Het is ADHD” van Arga Paternotte en Jan Buitelaar, een uitgave van de vereniging Balans (dé belangenbehartiger op dit gebied) en ”Stuiterend door het leven” van Rob Rodrigues Pereira (een uitgave in samenwerking met Balans) verschillen weinig van elkaar.

Dan is ”Hulpgids ADHD” van de Amerikaanse psychiaters Hallowell en Ratey origineler van aanpak. Ze beschrijven heel enthousiast allerlei alternatieve behandelingen. ADHD en stoornissen die er vaak samen mee voorkomen, worden zo positief benaderd, dat het de lezer bijna gaat spijten dat deze bijzondere eigenschappen niet bij hem zelf zijn vastgesteld. Het is echter maar de vraag of dyslectici (mensen die woordblind zijn) de auteurs zullen bijvallen wanneer dezen beweren dat ze boffen omdat ze geboren zijn met een dyslectisch stel hersenen. Dit betekent namelijk dat ze over een onmeetbaar en onmetelijk potentieel aan hersencapaciteit beschikken. Ze zijn als het ware een verrassingspakket. Niemand weet waar zij toe in staat zijn, ook zijzelf niet. Een waarschuwing wordt echter ook gegeven: Er is een goede gids nodig om „de woestijn zonder veel water te kunnen doorkruisen.”

De ruime hoeveelheid superlatieven en metaforen maakt dat het boek gemakkelijk leest. Dat is maar goed ook, want het verdubbelt tegelijkertijd het aantal pagina’s dat nodig zou zijn geweest om de boodschap over te brengen.

Verborgen schatten
Inspirerend is Hallowells introductie van het vijfstappenplan als onderdeel van de behandeling van ADHD. De sleutel hierbij is: Ontdek de verborgen schatten! De behandeling van ADHD moet volgens Hallowell beginnen met een poging om te ontdekken wat er goed aan iemand is. Want: er ligt goud in de bergen. En dat geldt voor alle hersenen, of het nu ADHD-hersenen zijn of niet. De verborgen sterke punten, het potentiële talent van ieder kind en van elke volwassene met ADHD moet worden uitgegraven. De vijf stappen om dat klaar te spelen zijn: verbondenheid, spel, oefening, beheersing, erkenning en opnieuw verbondenheid. De eerste stap leidt vanzelf naar de volgende. Met elkaar vormen ze een cyclus.

Verbondenheid
Het uitgangspunt van Hallowells plan is een leven in verbondenheid. Als voorbeelden van contactpunten die verbondenheid scheppen zijn te noemen: familie, vrienden, gemeenschap, dieren, kunst en geloof. Is er sprake van verbondenheid, dan ontstaat ruimte voor spel. Spel is elke activiteit waarbij de fantasie wordt aangesproken en die ten diepste vormend is. Hoe meer dingen iemand uitprobeert wanneer bezigheden spel worden, hoe groter de kans is dat hij ontdekt waar hij goed in is. En dan hoeft het niet te gaan over spelen met lego. Misschien is tuinieren hiervoor geschikt, of handelen in aandelen.

Heeft iemand zijn talent gevonden, dan wil hij het steeds opnieuw gebruiken. Zo volgt stap drie, de oefening. Daar hoeft hij niet toe gedwongen te worden. Er ontstaat een vanzelfsprekende discipline die een leven lang meegaat. Daardoor bereikt hij stap vier: de beheersing.

En die beheersing, het gespecialiseerd zijn in dingen waar je goed in bent en waarin je plezier hebt, is de sleutel tot het gevoel van eigenwaarde, zelfvertrouwen en blijvende motivatie. Als iemand de beheersing bereikt, zien anderen dat en zullen zij hem of haar erkenning geven: stap vijf. Die erkenning leidt weer tot (versterking van) verbondenheid. En daarmee is de cyclus rond.

Kanttekeningen
Dit vijfstappenplan is een aansprekende manier om aan het werk te gaan. Tegelijk zijn er kanttekeningen te plaatsen. Voor kinderen of volwassenen met ADHD zal er niet gauw een vanzelfsprekende discipline ontstaan, hoe bevredigend een bepaalde activiteit voor hen ook is (stap drie). Deze veronderstelling uit het vijfstappenplan gaat voorbij aan de ernst en de hardnekkigheid van de kernsymptomen van ADHD. Moeite met het volhouden van aandacht, concentratieproblemen en impulsiviteit verdwijnen niet zomaar. Niet voor niets zie je een ADHD’er steeds weer nieuwe dingen enthousiast oppakken om vervolgens al gauw weer af te haken. In het slechtste geval verdwijnen de nieuwe cursussen of hobbyartikelen al na de eerste les in de kast. In gunstiger gevallen wordt de opgepakte activiteit langer volgehouden, maar dan is een stevige structuur die van buitenaf wordt geboden en het gebruik van medicatie vaak onmisbaar.

Aanschaffen?
Er is meer dan genoeg keuze aan literatuur op het gebied van ADHD. Zowel wat nieuwe als wat oudere uitgaven betreft. Wat de boeken van Pereira en van Paternotte en Buitelaar betreft: Ze bieden inderdaad een compleet en actueel overzicht van diagnose tot behandeling. De auteurs besteden aandacht aan veelvoorkomende vragen met name over medicatie, en illustreren de theorie met duidelijke en aansprekende voorbeelden uit de praktijk. Ook wordt ruimschoots verwezen naar informatieve websites, literatuur en hulpverleningsinstanties.

Pereira onderscheidt zich met zijn aandacht voor ADHD bij volwassenen, een verschijnsel dat steeds meer (h)erkend en behandeld wordt. Paternotte en Buitelaar bieden een uitstekend en praktisch overzicht van (gedragstherapeutische) mogelijkheden van aanpak binnen het gezin. Inclusief de uitgebreide casus ”De familie Van Dalen zoekt naar antwoorden”. Theorie wordt hier inzichtelijke praktijk. De voorkeurskeuze voor een boek hangt uiteraard vooral af van de persoonlijke behoefte en interesse van de gebruiker. Die kan ook bij de uitgave van Amerikaanse bodem liggen, als de onmiskenbaar Amerikaanse stijl voor de ’nuchtere’ Hollander tenminste geen ergernis oproept. Heb je ADHD en kun je een mentale oppepper wel gebruiken? Haal dit boek dan in ieder geval een keer uit de bibliotheek of schaf het aan.

Titel: ”Het is ADHD. Alles over kenmerken, diagnose, behandeling en aanpak thuis en op school”
Auteur: Arga Paternotte en Jan Buitelaar
Uitgeverij: door Vereniging Balans/Bohn Stafleu van Loghum, Bilthoven, 2005
ISBN 90 313 4564 4
Pagina’s: 191
Prijs: € 19,95;

Titel: ”Stuiterend door het leven. Alles over ADHD: van diagnose tot behandeling”
Auteur: Rob Rodrigues Pereira
Uitgeverij: Inmerc bv, in samenwerking met Balans, Wormer, 2005
ISBN 90 6611 130 5
Pagina’s: 101
Prijs: € 14,95;

Titel: ”Hulpgids ADHD. De meest actuele en complete gids voor een succesvol leven met ADHD”
Auteur: Edward Hallowel en John Ratey
Uitgeverij: Nieuwezijds, Amsterdam, 2005
ISBN 90 5712 211 1
Pagina’s: 345 blz., € 24,95.