Maar terwijl ik daar angstig stond te turen, kropen ongemerkt tientallen bloedzuigers via mijn voeten en kuiten omhoog, om zich vervolgens vast te bijten in mijn aderen.Ik moest aan dit voorval denken toen onlangs mensen uit onze straat vertrokken zonder ook maar iets te doen dat op afscheid nemen leek. Altijd gedacht dat alleen vogels dat deden, of zwervers: met de noorderzon vertrekken. Maar zelfs naaste buren blijken het te doen. Is dat gebrek aan fatsoen? Zeker! Maar het is vooral een signaal. Dat er iets grondig mis is met die buurten van ons. Ze dreigen zielloze plekken te worden. Bloedeloos. Omdat we als bewoners te moe, te afwezig of te ik-gericht zijn.

En intussen wij Nederlanders maar hoog van de toren blazen over onze „diepgewortelde democratie.” En andere landen kapittelen over schending van politieke rechten en zo. Onze vergezichten op die terreinen delen we graag met meer bijziende naties.

Allemaal prima natuurlijk, maar aan de basis -dat is: in onze wijken- is het verval ingezet. Want is de essentie van een vitale democratie niet aandacht en respect voor de ander? Op straatniveau brengen we daar steeds minder van terecht. Maar als we het dáár niet doen, waar dan wel? We kunnen wel hoog opgeven van zaken zoals inspraakrecht en stemrecht, maar de stem van een medeburger wil allereerst in zijn directe omgeving gehóórd worden, in plaats van uitgebracht en gewogen.

Het gevolg van deze ontwikkeling is dat Nederland, internationaal vermaard als voorvechter van mensenrechten en democratie, meer gaat lijken op een dictatuur dan we zelf willen geloven. Want wat gebeurt er in een dictatuur? Vraag het Indonesiërs. Die zijn na dertig jaar dictatuur onder president Suharto nog dagelijks bezig met puinruimen. En een van hun zwaarste opgaven is het herstel van wat in CDA-jargon het ”maatschappelijk middenveld” heet. Sociologen hebben het liever over de ”civil society”. Wij simpele zielen zouden zeggen: een vitale samenleving, die tegenwicht kan bieden aan de staat, maar die daarvan ook een volwaardige partner kan zijn. Omdat er iets als beschaving wordt bewaard en overgedragen, en omdat er noties als onderlinge zorg en betrokkenheid op elkaar worden gekoesterd.

Voor een dictatuur is zo’n vitale burgersamenleving een sta-in-de-weg en daarom werd die door Suharto tot op de laatste steen afgebroken. Het puinruimen in Indonesië bestaat nu uit het dagelijks spoelen van de mond, omdat het woordgebruik zó is doorspekt met termen die de oppermachtige staat ooit verzon en oplegde aan zijn onderdanen.

Maar je hoeft geen dictator te zijn om bij datzelfde einddoel uit te komen. Kijk naar Nederland, waar een bloedeloze samenleving zich vrijwillig uitlevert aan de markt -jawel, die ook- maar vooral aan de Haagse bureaucratie, die bij gebrek aan vitale tegenkracht haar jargon ziet opgenomen in het dagelijks taalgebruik van gewone mensen. Meer en meer kijken we met Haagse ogen naar onze directe omgeving, en benoemen we onze huis-tuin-en-keukenproblemen met behulp van afstandelijk ambtelijk jargon waarin kille beleidsmatige termen de boventoon voeren. Geleidelijk aan ontstaat zo een ’maatschappelijk vertoog’ waarin geen ruimte is voor een authentieke, mensgerichte benadering van het leven van alledag. Woorden die zo’n menselijke benadering vertolken, passen simpelweg niet meer in het geheel van woorden, zinnen en… denken. Wie is bijvoorbeeld nog in staat zijn Afghaanse buurman anders te typeren (en te zien) dan als asielzoeker?

Hoog tijd dus om de aandacht te verleggen: wég van al die democratische mooiweer-kretologie en terug naar de basis, naar de eigen buurt, waar de bloedzuigers van het individualisme en de verzakelijking al de aanval op de democratie hebben ingezet.