In de bundel ”Geloven in gerechtigheid” heeft de rooms-katholieke prof. dr. A. Houtepen een aantal bijdragen gebundeld die elders al verschenen waren, alsmede een tweetal ongepubliceerde lezingen. Zo’n aanpak leidt gemakkelijk tot allerlei overlappingen of tot een bundel zonder veel samenhang, maar doordat de auteur zijn oude teksten bewerkt heeft, valt dat hier wel mee. Houtepen is emeritus hoogleraar oecumenische theologie aan de Universiteit Utrecht. ”Bijdragen tot een oecumenische sociale ethiek”, zo luidt de ondertitel van zijn boek. Dat begrip oecumene moet je in deze bundel ruim nemen. Het gaat hem om de zogenaamde Abrahamitische oecumene van christenen, Joden en moslims. De God van Jakob is ook de God van Jezus en van Mohammed.

Als je eenmaal zo ver bent, zal het niemand verbazen dat dan op een gegeven moment ook Krishna en Boeddha aan bod komen. „Abrahams God is een God van zorg. Boeddha’s wijsheid wijst de weg van de mens naar de ander die hem om hulp vraagt.” Houtepen spreekt in dit verband van een nieuwe confessionaliteit. Er is meer wat ons bindt dan wat ons scheidt, zo zegt hij elders.

In zijn sociale ethiek wil hij aansluiten bij en voortbouwen op hetgeen de Wereldraad van Kerken tot stand bracht. Inmiddels weet hij dat het communistische stelsel grote bezwaren opleverde. Niettemin dragen zijn beschouwingen een sterk progressief karakter.

De rechten van de mens vormen een belangrijk uitgangspunt van zijn denken. Het zich inzetten voor de mensenrechten geldt als een kenmerk van de ware kerk! Die mensenrechten bieden de basis maar ook de begrenzing van de godsdienstvrijheid. Zo moeten zowel de SGP als de Rooms-Katholieke Kerk en de moslimgemeenschap aangeklaagd worden wegens hun weigering om vrouwen toe te laten in leidinggevende functies.

Radicaal pacifist
Daarbij is Houtepen radicaal pacifist. Voor hem vormt niet zozeer de geschiedenis van Adam en Eva als wel die van Kaïn en Abel de eigenlijke zondeval. De inzet voor de vrede en het verzet tegen het doden zijn bij hem het criterium van het leven volgens de Geest van God.

Wat dat betreft valt de Wereldraad tegen. Op de assemblee van Canberra in 1991 bleek de leer van de rechtvaardige oorlog immers nog volop aanhangers te hebben. Voor Houtepen betekent die leer de zondeval van het christendom. Vandaar ook dat hij het betreurt dat de rooms-katholieke vredesbeweging Pax Christi ruimte laat voor volkenrechtelijk gelegitimeerd geweld.

Nu vindt hij ook wel dat de Bijbel een dubbel gezicht van God laat zien. God is enerzijds de Barmhartige Die vergeeft, maar ook de Toornige Die het onrecht niet kan aanzien. Hetzelfde meent hij te kunnen constateren in de Koran. Wie zweert bij de letter van de Schrift, kan dus eigenlijk geen pacifist zijn. Het is volgens hem dan ook geen wonder dat pacifisten niet zelden uiterst selectief omgaan met de Schriften.

De oplossing van dat probleem ziet Houtepen in een radicale hermeneutiek. De Bijbel is niet een boek, maar een bibliotheek van boeken. Daarin moeten we oog krijgen voor de evolutie van een God van macht en eer, naar een God van vrijheid en liefde.

Andere godsdienst
Het zal duidelijk zijn dat we bij Houtepen te maken hebben met een andere godsdienst dan de orthodoxe christelijke religie, om het woord gereformeerd nog maar even te laten rusten. Hij staat ook veel verder van ons af dan de traditionele rooms-katholieke leer.

Dat schept bij het lezen van dit boek een grote afstand. Natuurlijk zijn er best wel eens punten waarin je met hem kunt instemmen, maar onmiskenbaar overheerst de vervreemding. Hier is iemand bezig uit de verschillende religieuze tradities bijeen te garen wat hij kan gebruiken bij de opbouw van zijn radicaal-progressieve en tevens religieus geladen levensovertuiging. De afkorting JPIC van het conciliaire proces voor Justice, Peace and the Integrity of Creation, zo schrijft hij ergens, is voor hem het nieuwe tetragrammaton dat de naam JHWH kan vervangen. Zoiets is inderdaad veelzeggend.

Ongetwijfeld geeft de auteur in de verschillende bijdragen blijk van een grote deskundigheid en belezenheid. Maar ook van een sterk inclusivisme. Dat heeft hij wellicht overgehouden uit zijn roomse verleden. Hij harmoniseert al te gemakkelijk. Dat geldt voor de verhouding tussen Bijbel en Koran, het geldt ook in zijn relatie tot personen uit het orthodoxe deel van de christenheid.

Te makkelijk spant hij bijvoorbeeld in het voorlaatste hoofdstuk Augustinus en Luther voor zijn karretje. Die hadden toch een wezenlijk andere boodschap inzake God en mens, zonde en genade, dan deze vrijzinnig katholieke emeritus hoogleraar.