”Cultuur en opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief”
Auteur: Lotty Eldering
Uitgeverij: Lemniscaat, Rotterdam, 2002
ISBN 90 5637 428 1
Pagina’s: 301
Prijs: € 29,95. Bestaat er een recept voor een samenleving waarin de verschillende bevolkingsgroepen vreedzaam naast elkaar kunnen bestaan? In Nederland woont een groot aantal allochtonen. De grootste groepen zijn de Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen. Vooral allochtonen afkomstig uit een niet-westerse samenleving onderscheiden zich van autochtone Nederlanders. Voor ons vreemde manieren van omgaan met elkaar, de religie, de kleding en de taal scheppen afstand.

Lotty Eldering, hoogleraar interculturele pedagogiek aan de Universiteit Leiden, geeft na 25 jaar onderzoek onder allochtone gezinnen een overzicht met als titel ”Cultuur en opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief”. Docenten en studenten in de sociale wetenschappen hebben met dit eerste studieboek van het nieuwe vakgebied een gedegen wetenschappelijk werk in handen. De informatie is overzichtelijk weergegeven in afgeronde hoofdstukken.

Het doel van de schrijfster is in kaart brengen wat de leefsituatie van allochtone jongeren is en hoe zij worden opgevoed. Hiervoor maakt ze eerst grote omtrekkende bewegingen die allemaal bijdragen tot een beter begrip van de leefomstandigheden van deze jongeren. Ze schetst een theoretisch kader waarmee ze in schema brengt welke verschillende invloeden er vanuit de omgeving inwerken op allochtone gezinnen. Dit is het ecologische (wisselwerkings)perspectief.

Eldering werkt deze invloeden breed uit. Zo neemt ze de ruimte om de lezer in te leiden in de islam en het hindoeïsme. De cultuur van het land van herkomst is onlosmakelijk verbonden met het functioneren in de Nederlandse maatschappij. Bijvoorbeeld de wijze van samenleven in het land van herkomst. Iemand die opgegroeid is in een pre-industriële samenleving waarin het groepsdenken een manier van overleven is, heeft het in een individualistische maatschappij niet gemakkelijk.

Allochtonen hebben hun religieuze en culturele bagage. Wat gebeurt er in de ontmoeting met de Nederlandse cultuur? Slagen ze erin te integreren of te participeren? De vraag die in de politiek zo actueel is, of Nederland een multiculturele samenleving kán vormen, beantwoordt ze niet. Wel stelt ze -en dat betreurt ze- dat Nederland geen multiculturele samenleving ís. Daarvoor is er een te sterke druk vanuit de samenleving om zich aan te passen aan de Nederlandse cultuur.

Het publieke domein heeft hoe dan ook invloed op het privé-domein. Als allochtonen moeten participeren in algemene onderwijs- en welstandsvoorzieningen, kan de eigen cultuur niet behouden blijven. De auteur is kritisch richting beleidsmakers. Welke vooruitgang is er geboekt in het wegwerken van de onderwijsachterstanden en het bieden van maatschappelijk gelijke kansen? Toen allang bekend was dat het minderhedenbeleid niet voldeed, ging men toch op dezelfde voet verder. Eldering geeft jammer genoeg geen oplossingen, maar stopt bij zeer voorzichtige aanbevelingen.

Hoe het er binnen een gezin toegaat, verschilt per etnische groep. Turkse en Marokkaanse gezinnen zijn het meest niet-westers. De auteur geeft aan dat onderzoek in allochtone gezinnen moeilijk is. De methode van onderzoek bepaalt de betrouwbaarheid van de gegevens. Vaak is men namelijk niet gewend aan interviews. Op gevoelige onderwerpen zoals lichamelijke straffen en seksualiteit volgen sociaal wenselijke antwoorden. Want een eerlijk antwoord kan vervelende consequenties hebben. Ondertussen rijst de vraag hoe betrouwbaar de gegevens zijn die volgen, omdat niet vermeld wordt hoe de gegevens zijn verzameld.

Cultureel bepaalde principes beïnvloeden de opvoeding. Kinderen in niet-westerse landen ontwikkelen een ”zelf” dat verbonden is met anderen, vooral de familie. In Nederland is de opvoeding meer gericht op het ontwikkelen van een zelfstandige persoonlijkheid met een duidelijke begrenzing naar anderen. Het ontbreken van duidelijke grenzen tussen zichzelf en anderen wordt in Nederland zelfs als een risicofactor voor psychische ziekten gezien!

Bij de opvoeding in niet-westerse samenlevingen houdt men geen rekening met de individuele persoonlijkheid, maar worden kinderen getraind volgens de rol die ze later in de gemeenschap zullen vervullen. Het belang van de maagdelijkheid van meisjes verklaart allerlei gedragsregels.

De vader heeft een groot verantwoordelijkheidsgevoel en houdt de eer van de familie hoog. Het motief om koste wat kost gezichtsverlies te vermijden, legitimeert zijn gezag. Kinderen hebben vaak weinig contact met vader, wel met moeder. Er treden regelmatig huwelijksconflicten op. Het is wel goed om bij het lezen van de schrijnende voorbeelden te bedenken dat ook bij autochtonen veel huwelijken stranden.

Allochtone ouders hanteren soms vérgaande straffen om kinderen onder controle te krijgen: vroege uithuwelijking of terugsturen naar het oorspronkelijke land.

De auteur laat zien dat risicofactoren die problematisch gedrag kunnen veroorzaken, onder allochtonen vaker voorkomen. Waarom Marokkaanse jongeren vaker delinquent zijn, valt niet vanuit de risicofactoren te verklaren. Ik miste hier een verdere doordenking van andere factoren. Als er zo de nadruk ligt op gezag in de opvoeding, moeten we dan niet concluderen dat vaders kennelijk andere normen hebben ten aanzien van bezit en arbeid?

Na het lezen van ”Cultuur en opvoeding” weet de lezer veel meer over de achtergronden van allochtonen, maar heeft hij nog niet direct een beeld van het praktische opvoeden. Mogen kinderen aandacht als volwassenen spreken? Welke tijdsbesteding wordt zinvol geacht voor kinderen en volwassenen? Gebruiken ze complimenten om goed gedrag te stimuleren? Hoe worden normen en waarden bijgebracht? Dit is wellicht stof voor een tweede studieboek.

De auteur blikt in haar studie af en toe naar de toekomst. De positie van allochtonen is in beweging. Nu al zijn er verschillen tussen allochtone jongeren die in Nederland zijn geboren en degenen die geïmmigreerd zijn. De eerste groep heeft meer contacten met autochtonen en volgt een betere opleiding. Eldering houdt het voor mogelijk dat op termijn allochtonen van de tweede en de derde generatie beter zullen integreren en de sociale achterstandspositie te boven zullen komen. Een recept hiervoor geeft ze niet.