In zorg en onderwijs loopt de ergernis over management op. Misschien speelt de moderne miskenning van gezag een rol. Toch gaat management niet vrijuit. Het verengt de werkelijkheid en sluit onvoldoende aan bij de aard en het doel van de zorg en het onderwijs. Gaat het met management in kerken beter?VU-filosoof Verbrugge analyseerde het onbehagen in zorg en onderwijs. Hij ziet management en procesdenken zorg en onderwijs hun bezieling beroven. Management verbetert zorg en onderwijs door ze te beschrijven en te laten uitvoeren als productieproces. Zorg en onderwijs zijn product. Werkers zijn productiemedewerkers. Zij gaan zich zo gedragen, maar voelen zich onbehaaglijk. Managers blijven vasthouden aan procesdenken. Het kan overal, in koekjesfabrieken en in zorginstellingen. Het vereist geen kennis of vaardigheid van koekjesbakken of zorg.

Schaamte

Kerken doen aan management en procesdenken, misschien meer zichtbaar in minder bevindelijke of minder orthodoxe kerkgenootschappen. Kerkenraden formuleren visies en missies en schrijven beleidsplannen. Het voorzitterschap van kerkenraden zou bij een manager het beste in handen zijn.

Voorbeeld is het Samen-op-Weg-proces. In 2004 ontstond de Protestantse Kerk in Nederland. Verschil van inzicht over de kerk, maar ook onbehagen vanwege een procesmatige benadering leidde tot de Hersteld Hervormde Kerk en de Voortgezette Gereformeerde Kerken. Binnen de PKN zeggen veel kerkleden niets met de PKN te hebben.

Lokale bladen binnen de PKN missen vaak de aanduiding PKN. Die staat vaak evenmin in de lokale persberichten over kerkdiensten.

Wat het PKN-visiedocument (een managementinstrument) uitricht, is de vraag. PKN staat voor een bedrijfseconomische en -administratieve constructie van kerkgenootschappen.

Kerkmanagement is ook ”churchmediation”. Deskundigen bemiddelen bij kerkelijke conflicten. Churchmediation loopt in de papieren en ontneemt een kerkverband het behoud en de ontwikkeling van wijsheid en vaardigheid om conflicten te beslechten. IJver voor churchmediation duidt op huiver of schaamte voor het kerkverband.

Burn-out van predikanten is vaak een gevolg van kerkmanagement. Je zou denken dat het mis is tussen hun oren of zelfs met hun geloof. Zij zijn echter vaak ontdaan door allerlei neveneffecten van een beleidsplan op hun ambt. Als er kerkelijk iets moet vanwege visie of beleid, dan is het voor ambtsdragers uitkijken geblazen. Beleidsplanning in kerken treedt gemakkelijker op als kerkenraadsleden managementcursussen volgen of manager zijn en hun werk automatisch voortzetten in kerkenraden.

Dat oogt flitsend, maar verstoort zomaar de kerkelijke geloofswerkelijkheid, met name de uitoefening van de ambtelijke dienst. Kerkenraden beslissen gemakkelijker tot bijvoorbeeld ontslag van predikanten, omdat ontslagprocedures voor managers/kerkenraadsleden dagelijkse kost zijn. Externe adviseurs leveren -volgens goed managementgebruik- de ontslagredenen. Vertrek kan dan tegelijk uitgevoerd en betreurd worden.

Oplossingsformule

Wat mankeert er aan procesdenken? Problematisch is de scheiding tussen vorm en inhoud van een zaak. Aan inhoud wordt een vorm toegekend die procedureel zo wordt bijgeschaafd, dat de gewenste inhoud vanzelf tevoorschijn komt. Je zoekt geen oplossing voor problemen, maar problemen bij een oplossing. Deze oplossingsformule wordt ingekleed met Engelstalig jargon en unieke methodieken, waarvan de wijsheid Nederlandstalige tegeltjeswijsheid niet overstijgt.

Een tweede probleem is dat niet feiten en overwegingen, maar het doormaken van het besluitvormingsproces zelf doorslaggevend is voor beslissingen die van tevoren vastliggen. Feiten aandragen is vijandig. Het stoort de gezelligheid van het proces. Verantwoordelijkheid voor de uitkomst neemt niemand. Zo besloot een vereniging tot verruiming van toelatingscriteria, zonder gewenst resultaat.

Ander probleem is inperking van de werkelijkheid tot een economische realiteit. Een kerk heeft economische aspecten, maar is geen bedrijfshal voor productie van preken, pastoraat of catechisatie met kerkleden als klant. Vereenzelviging met de markt om in schaarste winst te maken doet afbreuk aan een kerk die in geloofskracht juist vertrouwen in de HEERE moet wekken en versterken. Ambtelijke dienst ontaardt in marktleiderschap.

Matiging van zakenlieden/ambtsdragers is nodig. Juist zij weten dat wat bedrijven doen niet altijd goed is, en wat goed is niet alleen uit bedrijven komt.

Moederoverste

Medicijn tegen managementverheerlijking in kerken is de waarschuwing van Hebreeën 13 met betrekking tot gehoorzaamheid aan ambtsdragers. Laat hen hun ambtelijek dienst met vreugde en niet al zuchtende doen. Dat laatste is niet nuttig. De zin van geestelijk leiderschap is het bewaken van de zielen. Dat is helpen leven in Christus, tot dienst van God de Drie-enige.

Ezechiël 3 toont daarvan de ernst, evenals Numeri 16, waar Korach, Dathan en Abiram en mannen van naam het leiderschap van Mozes en Aäron betwisten met een beroep op eigen heiligheid. De HEERE Zelf maakt daarvan goddeloosheid. Ontvalt een kerk de zin en ernst van leidinggeven, dan is compensatie door management met procesdenken zinloos.

Prof. De Roo liet studenten een beleidsplan maken. Eén A4’tje sprong eruit. Daarop stond: „Ik zie wel.” De niet luie studente was moederoverste van een klooster. Je kunt wel raden Wiens wijs beleid zij volgde. Zo was het ook.

De auteur is psychiater en filosoof, kerklid en geschoold in management in de gezondheidszorg.